L - l

laadiyo znw. radio. Zie trefwoord: laadiyow.
laadiyow znw. radio. Wi sidon e aliki nyunsu a laadiyow. syn: konkuu dosu. Var.: aladiyon; laadiyo. Van: GE. Etym.: radio .
ladaa znw. ladder. A wan ladaa yu e poti, fu subi go a tapu go teke wan sani. syn: taapu. Van: EN. Etym.: ladder .
lafu 1) onoverg. ww. lachen. Na fu di a abi piisii, meke ai pii tifi e lafu. syn: pii tifi; ant: mandii; tyali. Zie: piisii.
2) overg. ww. lachen om; uitlachen. Den e lafu a man fu di a weli wan booko susu.
3) znw. gelach. Van: EN. Etym.: laugh .
lafu toli znw. grappig verhaal; grappen. Zie trefwoord: toli.
lagadisa znw. hagedis (teiidea). Lagadisa na wan meti di meke enke gwana. ma a di na a moo nyoni, da ai tan a doti. syn: buka. Zie: gwana; sapakaa. Van: DU. Etym.: hagedis .
lagi 1) onoverg. ww. laag. A wataa lagi te, a liba dee. ant: hei1. Zie: saka1.
2) onoverg. ww. laag zijn (kwantitatief). A moni di a man wani pai mi de lagi.
3) bw. laag (moreel). Efi i gi wan sama wan sani, ne i go taigi wan taa sama baka, da na wan lagi sani i du.
(abi) lagi manii slechte manieren hebben. Efi i du wan sama bun, ne ai du yu ogii, da na lagi manii a abi.
4) overg. ww. vernederen. Te i lagi iseefi, da Masaa Gadu sa opo yu. ant: opo. Van: DU. Etym.: laag .
lagi buulu Zie trefwoord: buulu. idioom. lage bloeddruk.
lai1 1) overg. ww. laden, vullen. Mi lai a boto anga baana fu go a Soolan go seli.
lai lai bnw. Anga wan lai lai boto u go a Ndyuka.
2) znw. lading; baggage; vracht. Mi poti ala mi lai a boto, ne mi gwe.
3) onoverg. ww. vol zijn met. A busi lai anga ala sowtu meti. Van: EN. Etym.: laden .
lai2 znw. advies; raad. Wan sama gi mi wan lai san mi mu du, te how koti mi a busi. Van: DU. Etym.: raad .
lai3 znw. geladen (geweer); munitie, kogels. Ala goni mu abi lai fosi a sa kii sani. Zie: agaa2; katusu; kuguu.
lai4 znw. knoflook. A ná ala sama lobi boli nyanyan anga lai. syn: konofoluku.
lai a duku Zie trefwoord: duku1. idioom. rijk.
lai lai bnw. volgeladen; vol. Zie trefwoord: lai1.
lala 1) bnw. rauw. Sa Leni gi Sa Sokooyo wan pisi lala meti fu a boli.
2) bnw. nog niet gekookt. A alisi di Kaalow boli lala, bika a á boli safu.
lala lala bnw. A man nyanmi a lala lala alisi sondee fu boli en. ant: boli boli.
3) bnw. groen,( van hout). Wan udu di á dee, na wan lala udu. ant: dee.
4) onoverg. ww. stinken (naar rauw vlees of vis). Efi i kiin fisi, ne i á wasi yu ana bun anga sopu, da yu ana o lala. syn: sumee law. Van: GE. Etym.: raw .
lala lala bnw. ongekookt. Zie trefwoord: lala.
lampe znw. aanlegplaats. Zie trefwoord: lampeesi.
lampeesi Var.: lanpe. znw. aanlegplaats voor boten. Wan lampeesi, na a peesi pe yu e poti boto fu go a soo. Var.: lanpeesi; lampe.
lampu znw. lamp. Wi e leti wan lampu fu wi osu á sa dunguu. syn: abeni2; faya; koko lampu; peli.
koko lampu znw. olielamp. Wan abeni na wan koko lampu, di wi e leti te neti, fu wi osu á dunguu. syn: abeni2; faya; lampu. Van: GE. Etym.: lamp .
lan 1) onoverg. ww. lam zijn. Te wan sama lan wani taki, a á poi waka anga en futu. Zie: malengii.
lan man znw. verlamde; kreupele.
2) onoverg. ww. sexueel impotent. Papa Alamboi lan, bika a á poi go a uman moo. syn: go a baka mongo. Van: GE. Etym.: lame .
lan man znw. Zie trefwoord: lan.
langa1 1) [lángá] znw. lengte. A langa fu wan osu e bigi moo a baala fi en.
2) onoverg. ww. ver weg zijn; afgelegen. A goon pasi langa, bika a de tin kilomeiti. syn: faawe; ant: koosube.
I langa tifi enke foluku!
so langa bw. A man á poi fika a uman moo, bika a uman meke deesi koloi en, fu a tan anga en so langa ai libi. Van: GE. Etym.: long .
langa2 [làngá] znw. dorpshut. Wan langa na wan pikin totii osu. Zie: masanga.
langa ana impi znw. bloes met lange mouwen. Zie trefwoord: impi.
langa bee Zie trefwoord: bee. idioom. langzaam bewegend.
langa futu buuku znw. Zie trefwoord: buuku.
lanki znw. deurpost. Na a biibi ya be tyai enseefi, fu leli Dyusama bakaten, fu kii sikapu tyatya a buulu a den lanki fu den osu doo. (Heb. 11:28a)
lanpe znw. aanlegsteiger. Zie trefwoord: lampeesi.
lanpeesi znw. Zie trefwoord: lampeesi.
lansi znw. speer; lans. Wan fu den suudati sutu en anga wan lansi ne en sikin bee. (Jn. 19:34a) Var.: lansii. Van: GE. Etym.: lance .
lansii znw. Zie trefwoord: lansi.
lantei znw. lantaarn. Namo di den kon, da den kon anga lantei anga fambo anga feti sani. (Jn. 18:3b) Van: GE. Etym.: lantern .
lanti 1) znw. overheid, regering. A lanti fu Faansi kondee e kii den sama anga solugu. Zie: lantimoni.
lantiman znw. Ala sama di e wooko gi lanti na lantiman.
2) znw. 't grote publiek; volk. Da ala lanti e si fa Sa Lomina e bali Baa Kodyo. Zie: kondee; kotoigi. Van: GE. Etym.: land .
lanti weiti znw. wetten van de overheid. Zie trefwoord: weiti.
lantiman znw. ambtenaar; overheidspersoneel. Zie trefwoord: lanti.
lantimoni znw. belasting. Di a waka te wan pisi, ne a si Mateyesi sidon ne en kantoo e piki lantimoni. (Mt. 9:9b) Zie: lanti. Van: GE. Etym.: land money .
Lape znw. een van de 12 stammen van de Aukaners. Zie: Zie tabel onder: lo1.
lapu 1) overg. ww. lappen. Mi o lapu a olo fu a impi fu mi anga wan pisi koosi. Zie: tapu2.
2) znw. lapje; doek. Anga wan lapu mi sibi a tafaa tapu.
3) znw. geborduurde doek.
nai lapu borduren. Sa Dyoisi e nai wan lapu anga moi moi sani, fu e tapu nyanyan gi Baa Dyemi. Van: GE. Etym.: lap .
lasaa 1) onoverg. ww. dakloos zijn; in armoede leven. A man de e lasaa, bika a ná abi koosi fu wei anga osu fu tan, da ai waka e begi nyanyan. Zie: pina1; pooti; yayo.
2) onoverg. ww. verwaarloosd.
lasaa uman znw. vrouw met meerdere mannen. Zie trefwoord: uman.
lasi1 1) onoverg. ww. iets verliezen. Mi á poi bai sani, bika mi moni kai lasi.
lasi wan sama sterven.
2) onoverg. ww. verdwijnen; verdwaald zijn. A pikin fu a mma á kon a osu, bika a lasi a Foto. ant: fende.
3) overg. ww. verliezen (in competitie). Talansifali lasi a futubali pei anga Lobinutu. ant: wini. Van: EN. Etym.: loss .
lasi2 znw. lassen. A sikopu fu mi booko, da mi o lasi en miti baka. Zie: miti1; palaki. Van: DU. Etym.: lassen .
lasi3 znw. eind; bodem.
boto lasi znw. syn: boto gogo; ant: boto lasi. Var.: lasi boto.
kakalasi znw. syn: bakase. Zie: gogo.
kapalasi znw. bodem van koperen ketel. Zie: kapa.
udu lasi znw. deel van een boom net boven de grond. syn: udu gogo; ant: udu ede.
lasi a ana Zie trefwoord: ana. idioom. iets niet meer kunnen doen.
lasi ati Zie trefwoord: ati1. idioom. ontmoedigd zijn.
lasi bee Zie trefwoord: bee. idioom. miskraam.
lasi boto znw. achterkant van de boot. Zie trefwoord: lasi3.
lasi ede Zie trefwoord: ede1. idioom. een slecht geheugen hebben.
lasi pasi Zie trefwoord: pasi1. idioom. verdwalen.
lasi wan sama Zie trefwoord: lasi1. idioom. overlijden.
lasitan bw. laat staan; veel minder. En uman Sala seefi yali be gaandi pasa, fu oli bee, lasitan fu meke pikin. (Lom. 4:19b)
lasiti bnw. laatste. A lasiti dei fosi tide na eside. syn: kiiboi; ant: fosi.
lata znw. gewone rat. Zie trefwoord: alata.
lati1 1) bw. laat. Fu di mi weki lati, meke den taawan gwe fika mi. ant: biten; fuuku1; oputeiti.
2) bnw. hoe laat. On lati a de na a oloisi de? Zie: yuu1. Van: GE. Etym.: laat .
lati2 1) znw. lat. Anga den lati fu mi de, mi o meke wan foo koi. Zie: paanga; udu.
2) znw. meetlat. Van: DU. Etym.: lat .
law1 1) [láù] bnw. krankzinnig, gek. Te yu ede nái wooko bun, da na law yu e law. syn: opo ede; siki a ede.
lawman znw.
2) bw. dwaas. Da ai gei den law anga buuya fusutan, pe sani dunguu gi den, fu si san fiti ofu fowtu. (Lom. 1:21b) Zie: don; wisiwasi. Van: AF. Etym.: lau .
law2 bnw. makkelijk. I denki taki na wan law sani, fu toon Pelesidenti fu wan hii kondee? syn: makiliki; soso1.
law3 [láú] onoverg. ww. verdord zijn. Ala den uwii di mi booko law. Van: DU. Etym.: lauw .
law4 [láú] bw. ongekookt. Te yu e kiin fisi ai sumee law. Ayun na wan sani di te i boli nyanyan anga en ai puu a law fu a nyanyan.
sumee law onoverg. ww. Efi i kiin fisi, ne i á wasi yu ana bun anga sopu, da yu ana o sumee law. syn: lala. Van: GE. Etym.: ra(u)w .
lawlaw1 1) bw. onverstandig, van weinig betekenis, dwaas. A boi e libi lawlaw e waka e fufuu. Zie: don; wisiwasi.
2) bnw. laagbijdegronds. Efi i leli toon dataa, da yu á mu go du den lawlaw wooko enke sibi sitaati. ant: bun bun. Zie: wisiwasi.
lawlaw2 bnw. erg makkelijk. Te wan wagi booko, da na wan lawlaw sani gi wan man di e meke wagi, fu meke. syn: makiliki.
lawlaw3 bw. vaak. Mi nái nyan bai nyanyan lawlaw, a moo betee mi boli a osu.
lawman znw. krankzinnige. Zie trefwoord: law1.
Leba znw. boze geest. Zie trefwoord: Legwa.
lebi1 1) bnw. rood (van kleur). Te wan sani á kaba lebi, da wi e taki a tan lebi lebi.
lebi lebi bnw. roodachtig; oranje.
Lebiman znw. Na den Ingii den e kai Lebiman tu. syn: Ingii.
(Akisi) Lebiman de a tapu. (Piki) Awaa.
2) onoverg. ww. koper-bruin. Kopoo meke enke solufu, ma a di na a ibi, da a lebi.
3) overg. ww. roodmaken. Tomati na wan lebi safu sii, di den sama e boli nyanyan anga en, da ai lebi a nyanyan. Van: GE. Etym.: red .
lebi2 znw. lever. Zie trefwoord: lebii.
lebi bubu znw. puma. Zie trefwoord: bubu.
lebi lebi bnw. Zie trefwoord: lebi1.
lebi mila znw. rode mier. Zie trefwoord: mila.
Lebi Musu znw. Zie: Zie tabel onder: lo1. Zie trefwoord: musu2.
lebi sensi znw. Zie trefwoord: sensi1.
lebi tigii znw. Zie trefwoord: tigii.
lebi wataa Zie trefwoord: wataa. idioom. bloed.
lebii znw. Var.: lebi2. I wani mi nyan i lebii? serieuze waarschuwing. Zie: I wani mi diingi i buulu?; I wani mi doo i ede?.
Lebiman znw. Amerikaanse Indiaan van Suriname. Zie trefwoord: lebi1.
Legwa znw. wraakgeest; boze geest. Legwa na wan sowtu sani enke Bakuu, ma a di na den nái bai Legwa. syn: Akwenda1; Bakuu1. Var.: Leba. Van: AF. Etym.: Leba .
lei1 1) onoverg. ww. liegen, jokken. Na Baa Kodyo booko a banku fufuu a moni, ne ai lei taki na mi. Zie: koli.
2) znw. leugen. A sani di ai taki de, a ná tuu, na lei. ant: tuu.
lei lei medicinale kruiden. A bonuman meke wan lei lei gi a dda, fu a sa siibi a neti. Zie: deesi; obiya.
leiman znw. syn: lei mofu. Zie: mofu kolanti. Van: EN. Etym.: lie .
lei2 onoverg. ww. rijden; sturen. A man lei anga a wagi, go kai a ini a liba. Zie: tii. Van: DU. Etym.: rij .
lei gi wan sama Zie trefwoord: gi2. idioom. over iemand liegen.
lei lei Zie trefwoord: lei1. idioom. medicinale kruiden.
lei mofu znw. leugenaar. Zie trefwoord: mofu.
leigi onoverg. ww. leeg zijn. A osu leigi, a ná abi ná wan sani a ini moo. ant: fuu. Van: DU. Etym.: leeg .
leiman znw. leugenaar. Zie trefwoord: lei1.
leisi1 overg. ww. lezen, voorlezen. Mi e leisi a biifi di Sa Lomina sende gi mi. Zie: booko pampila; buku1; sikiifi. Van: DU. Etym.: lezen .
leisi2 1) znw. maal; keren. Onmen leisi i go a Foto kaba? syn: boo3; pasi2; toon2.
soso leisi af en toe. Ná ala yuu yu towe nyanyan, soso leisi.
2) voorz. maal; vermenigvuldigd met. Tin leisi aitin, na aitintenti. syn: toon2.
leisi sitaafu gi wan sama Zie trefwoord: sitaafu. idioom. iemand veroordelen.
leka znw. nektar. Zie trefwoord: lika.
leki1 onoverg. ww. lekken. Te wan boketi doo, da ai leki wataa towe. Fu di a bidon be doo a wan pikin peesi, meke ala a kasolini fu mi leki gwe. Zie: doo4. Van: GE. Etym.: leak .
leki2 overg. ww. likken. Di Papa Alamboi kaba nyan, ne ai leki a beenki anga en tongo. Van: GE. Etym.: lick .
lekiti 1) onoverg. ww. licht (niet zwaar van gewicht). Foowii lekiti, wansi a wan hii bakisi, toku i sa tyai en. syn: feke; ant: ibi.
2) overg. ww. opheffen. Lekiti a tafaa pikinso go a tapu gi mi! Zie: diki1. Van: GE. Etym.: licht .
leli1 1) overg. ww. onderwijzen. Den yefolow e leli den pikin a sikoo. Zie: koni; leisi1; sikiifi; sikoo2.
leliman znw. Zie: yefolow.
2) onoverg. ww. leren; studeren. I mu leli bun a sikoo, fi i toon wan sani tamaa a ini a masikapei.
3) znw. het leren.
4) znw. onderwijs. Da meke pikinwan di e goo kon teke leli a san be pasa anga tu fu den ogii boi ya. Van: GE. Etym.: leren .
leli2 znw. leer. Anga leli somen fu den susu di wi e wei e meke. Van: DU. Etym.: leer .
leli buba znw. leren riem. Zie trefwoord: buba.
leliman znw. onderwijzer. Zie trefwoord: leli1.
lemiki znw. limoen; kleine citroen. Lemiki na wan sii di meke enke apeesina, ma a moo nyoni, da a suwa. Zie: alanya; apeesina; ponpon; situun. Van: GE. Etym.: lime .
lenge lenge onoverg. ww. hangen; bungelen. En futu nái kisi doti, a dati meke a lenge lenge a tapu. Zie: angaa.
leni 1) overg. ww. lenen (van iemand). Mi leni wan boto a wan man.
2) overg. ww. uitlenen. Mi leni wan man mi boto. Van: GE. Etym.: lenen .
lenti 1) overg. ww. zegel. U libi na san Kelestesi lenti fu soi enke maiki taki, a bosikopu di wi ya tyai kengi u. (2 Kol. 3:3a) Zie: sitampu.
2) znw. lintje; zegel. Mi si wan buku lolo lolo a ini a leti ana fu Awan di sidon na a kownu sutuu. A buku ya sikiifi a inise anga doose. A buku ya be tei anga seibin lenti. (Kon A Kiin 5:1)
naki lenti heffen; goedkeuren. Da yu ná o komoto, de fu te enke i pai a lasiti kopoo sensi di den naki lenti gi yu, fu pai. syn: naki sitampu. Van: GE. Etym.: lint .
lepi onoverg. ww. rijp (zijn). Den manyan lepi te, alafiya losi kai. ant: guun.
I lepi ye! Jij hebt geluk!
wan lepi sama iem. ervaren in hekserij. Van: GE. Etym.: ripe .
lesi onoverg. ww. lui zijn. Te wan sama lesi wani taki a nái wani wooko. ant: wooko. Van: EN. Etym.: lazy .
lesipeki znw. respect. Te wan pikin nái kosi gaansama, ma ai yee te den bali en, da na lesipeki a abi. syn: manii; ant: gaanengee; gawman; goofu; saanti1. Van: GE. Etym.: respect .
letel znw. letter. Den letel fu a Okanisi Tongo na: A, E, I, O, U, B, D, F, G, H, K, L, M, N, P, S, T, W, Y anga Z. Zie: wowtu. Van: GE. Etym.: letter .
leti1 overg. ww. aansteken. Leti a faya gi mi, bika a peesi dunguu. ant: kii. Van: GE. Etym.: lit .
leti2 1) bnw. juist; correct. A á leti fi i du wan pootiman ogii, Masaa Gadu o sitaafu yu. syn: bun; ant: ogii.
abi leti
2) znw. rechtvaardigheid. Van: GE. Etym.: right .
leti3 bw. precies; direct. A wagi kii a sama leti a mi fesi. Van: EN. Etym.: right .
leti ana se znw. rechterkant. Zie trefwoord: letise.
letiopu bnw. eerlijk; rechtvaardig. Nono! I mu dopu mi. Bika wi ya seefi mu du ala letiopu sani di fiti du. (Mt. 3:15b) ant: ogii. Van: GE. Etym.: right + up .
letise znw. rechts, rechterhand. Waka na a letise fu a sitaati. ant: kukutuse. Var.: leti ana se. Van: EN. Etym.: right side .
letiso bw. op deze manier. Na letiso den takuu ati sama o pina fu tego a ini a gaan ati faya. (Mt. 3:12b) Van: EN. Etym.: right so .
liba 1) znw. rivier. Wi waka a liba anga boto fu Ndyuka, kon na Alimina. Zie: duwataa; ze.
2) znw. plaatsen (in het binnenland). Sowtu liba na fi yu? syn: kondee. Van: EN. Etym.: river .
libi 1) onoverg. ww. leven. Mi e libi anga a howpu fu mi sa go a Gadu Kondee te Masaa Jesesi kon baka. ant: dede1.
libilibi bw. Di a dede weki baka, da na den ai soi enseefi libilibi somen leisi. (Ap. 1:3a)
2) znw. leven(sstijl); gedrag. A libi fi yu á bun.
daai libi je leven verbeteren; zich bekeren. Ibii libisama mu daai en libi fosi a sa go a Gadu Kondee.
goontapu libi znw. werelds leven. Te yu e dini Jesesi, da i fika goontapu libi.
losutu libi znw. Te mi gaandi, mi wani abi wan losutu libi. Van: GE. Etym.: living .
libi anga uman Zie trefwoord: uman. idioom. trouwen.
libi enke meti Zie trefwoord: meti1. idioom. leven als dieren.
libilibi bw. levend. Zie trefwoord: libi.
libisama znw. (levend)mens; persoon. Na Masaa Gadu meke ala libisama fu goontapu. syn: sama. Van: EN. Etym.: living someone .
ligei 1) overg. ww. regeren, besturen. Na Gaanlanti e ligei Saanan kondee. syn: tii. Zie: basi2. Var.: ligeli.
2) overg. ww. aanvallen; beledigen. Te Sa Lomina á boli switi nyanyan, da Baa Kodyo e ligei e meke toobi anga en. Zie: pompu. Van: DU. Etym.: regeren .
ligeli overg. ww. regeren. Zie trefwoord: ligei.
lika znw. Lika na wan switi sani enke oniki. ant: bita. Zie: oniki; switi. Var.: leka. switi enke lika zo zoet als honing.
lin 1) znw. hengellijn (zonder stok). Lin na aseefi enke uku, ma a di na wan lin ná abi tiki. Zie: uku1.
2) onoverg. ww. gaan hengelen; vissen; gaan vissen. Di u go lin, ne u kisi tu gaan pilen. syn: uku1.
3) znw. karterings lijnen (??). Den sama e koti lin a busi, fu kiin den udu.
linga znw. vinger- oorring. Yu abi linga di yu e weli a yu yesi anga linga di yu e weli a finga.
finga linga znw. ringvinger.
yesi linga znw. Van: GE. Etym.: ring .
liti znw. liter. Ala den gaan bataa bii na wan liti den de. Van: GE. Etym.: liter .
lo1 znw. stamgroep. Ndyuka abi twalufu sowtu lo sama di be lowe a fositen. syn: kulu. Zie: bee. Van: EN. Etym.: row .

TABEL: De Twaalf Stammen van de Aukaners

1 Dyu Akuba Lo De stam van Aukuba
2 Beei Lo De stam van Beei
3 Dikan Lo De stam van Dikan
4 Kumpai Lo De stam van Kumpai
5 Misidyan Lo De stam van Misidyan
6 Pata Lo De stam van Pata
7 Pedii Lo De stam van Pedii
8 Piika Lo De stam van Piika
9 Pinasi Lo De stam van Pinasi
10 Lebi Musu Lo De stam van Lebi Musu
11 Otoo Lo De stam van Otoo
12 Lape Lo De stam van Lape

lo2 znw. rij. Den wagi de anga lo na a sitaati mindii.
taampu a lo in de rij staan. Den sama taampu a lo fu go bai beele. Van: EN. Etym.: row .
lobi1 1) overg. ww. van elkaar houden (elkaar liefhebben). Di Baa Kodyo anga Sa Lomina si denseefi, ne den lobi denseefi te, den meke mofu fu libi. Zie: meli; oli1.
2) znw. liefde. Efi yu e kosi wan sama ala dei, da yu ná abi lobi gi so wan sama.
amaka lobi znw. Na amaka lobi Baa Amiloki abi gi Fandeina, bika a á lobi en tuutuu.
3) znw. liefje; schatje. Sa Lomina na Baa Kodyo lobi, bika alaten en anga en e taki switi toli e bosi e baasa.
4) overg. ww. van iets houden. Mi lobi alisi anga pesi te, mi sa nyanmi en ala dei. Van: EN. Etym.: love .
lobi2 overg. ww. wrijven; smeren. Mi lobi a felifi na a osu sikin enke mi e felifi en. Van: EN. Etym.: rub .
loili znw. luiaard. Loili na wan taa nen fu a meti di den e kai soo, di e waka saafi. syn: soo1. Zie: faya a baka. Van: DU. Etym.: luiaard .
lolo1 1) [lólò] overg. ww. rollen. Mi e lolo a bali kasolini a doti go a wataa.
uman baka e lolo achterwerk van een vrouw schudt. syn: uman gogo e lolo.
2) overg. ww. inpakken; rollen. syn: dombii; duku1.
3) onoverg. ww. in ringen of lussen gevormd. Van: GE. Etym.: roll .
lolo2 [lòlò] onoverg. ww. om iets heendraaien. Fa yu e lolo so no? Taki san yu mu taki!
lolo toli Zie trefwoord: toli. idioom. oneindig verhaal.
lolo wan bosikopu go moo faawe Zie trefwoord: bosikopu. idioom. een boodschap of informatie doorgeven in de familie.
Lomusu znw. gelovigen van de R.K. kerk. Ala den paati, di e waka a den peesi peesi e oli keliki, na fu Lomusu. Zie: Anitii; Dominei; Koti Bason; Paati1. Van: DU. Etym.: rooms .
lon onoverg. ww. rennen, trimmen, hardlopen. Di mi si a dagu e kon, mi lon gwe fu a á mu biti mi. ant: waka. Van: GE. Etym.: run .
lon bee Zie trefwoord: bee. idioom. diarrea.
lon kai Zie trefwoord: kai1. idioom. overlopen; overvloeien.
lontu 1) onoverg. ww. rond. Goontapu lontu enke wan igi.
I lontu ain enke yowka! belediging: Jij met je ronde ogen, als een knikker!
2) overg. ww. omgeven; omsingelen; omcirkelen. A fufuuman lontu a osu, luku efu sama de a osu, fosi a bigin fufuu. Wan sikotu na wan sani di yu e meke fu lontu i dyali. Van: GE. Etym.: round .
losi1 1) overg. ww. losmaken, los laten, los zijn. Losi a boto de meke u gwe! ant: tei.
2) onoverg. ww. vertrekken; losgooien. Na seibin yuu a boto o losi fu gwe a Ndyuka.
3) overg. ww. vrijlaten (van gevangenschap). Den sikowtu losi a fufuuman puu a sitaafu osu. ant: kisi1. Van: EN. Etym.: loose .
losi2 1) overg. ww. roosteren. Mi losi den dee fisi a faya.
2) bnw. geroosterd. Di mi fuuyali, ne mi bai wan losi foo fu fii a fesa. Van: EN. Etym.: roast .
losu znw. luis. Losu na wan sani enke kupali, ma a di na a moo nyoni, da a lebi. Zie: kupali; sika.
ede losu znw.
udulosu znw. Zie: akantaasi; mila. Van: GE. Etym.: louse .
losutu1 1) onoverg. ww. rusten. Mi didon e losutu mi sikin, fu di mi be wooko taanga tide. syn: boo2.
2) znw. rust. Mi dda, i wooko taanga kaba, yu abi losutu fanowdu. Van: DU. Etym.: rusten .
losutu2 1) overg. ww. hunkeren naar; sterk verlangen. Hmmm... Fa mi losutu foo tide so, no? Zie: wani.
2) znw. lust. Meke takuu losutu di fuu sama ati á poi tyai yu libi. (Lom. 6:12b) Van: GE. Etym.: lusten .
losutu libi znw. relaxed leven. Zie trefwoord: libi.
loti znw. hindostaans brood (is plat en lijk op pannekoek). Loti na wan sani di den Kuli sama lobi meke anga bolon. Van: HI. Etym.: roti .
loto1 onoverg. ww. rotten; bederven. A fisi loto, a dati meke a hii peesi e tingi. Zie: poli. Van: EN. Etym.: rot(ten) .
loto2 znw. lood. Loto na wan sani enke kopoo, ma a di na a moo ibi. Zie: gowtu; kopoo; solufu. Van: GE. Etym.: lood or lead or load or lode .
loto3 znw. vijf cent; vijf gulden. A moni fu mi á doo fu pai wagi, mi mankei wan loto. syn: feifi kolu; feifi sensi. Zie: Zie tabel onder: moni.
low 1) overg. ww. rouwen. Te wan man uman dede, da a man low gi en. syn: tyai baaka.
2) znw. het rouwen. Baaka na a low di wan man efu uman abi fu low, te en man efu en uman dede. syn: baaka. Zie: Bookode. Van: DU. Etym.: rouw .
lowe onoverg. ww. ontsnappen, vluchten. A fufuuman di den sooto, lowe komoto a ini sitaafu osu. Zie: gwe; kibii. Van: EN. Etym.: run away .
Lowe Nengee znw. weggelopen slaaf; Marron. Zie trefwoord: Nengee.
lowe saafu znw. weggelopen slaaf. Zie trefwoord: saafu.
lowte znw. lot; dobbelsteen. Den teke den koosi di a be wei, ne den iti lowte luku sama anga sama o wini den koosi fi en. (Mt. 27:35b) Van: GE. Etym.: lot .
lowti znw. soort zangvogeltje. Lowti na wan pikin singi foo enke pikolet. Zie: pikolet; twa twa.
luku 1) overg. ww. kijken; observeren. Anga mi tu ain namo mi sa luku sani. Zie: si.
2) onoverg. ww. wachten. Baa Kodyo langa bee, alaten ai meke u tan luku en so langa. Mi luku te, di mi si a nái kon, ne mi gwe. syn: wakiti; ant: gwe.
3) overg. ww. zorgen voor; passen op. Ala dda mu luku den pikin bun, fu den á tan tyobo tyobo a ganda. Mi mma, luku a kuku kuku wataa de fi i pii a bofoo. syn: solugu. Zie: kweki.
4) overg. ww. bewaken; een oogje houden op. Da Amoomi e luku a osu fu a Bakaa a Maseilanti gi en fu den á go fufuu ne en. syn: waki.
5) overg. ww. onderzoeken mbv. waarzeggerij. A bonuman e luku san e pasa anga a man, meke ai siki so. Zie: lukuman.
go a luku waarzeggerij.
lukuman znw. ziener; waarzegger. Wan lukuman na wan sama di e luku gi wan sama di abi wan nowtu san e pasa anga en. Zie: bonuman. Van: EN. Etym.: look .
(luku anga) sikeli ain idioom. boze jaloesie. Zie trefwoord: sikeli ain.
luku bee gi uman Zie trefwoord: bee. idioom. zorgen voor een zwangere vrouw.
luku fesi sipikii znw. spiegel. Zie trefwoord: sipikii2.
luku ogii ain idioom. Zie trefwoord: ogii ain.
lukuman znw. Zie trefwoord: luku.
lulu1 [lúlú] overg. ww. loeren; bespioneren. Mi kibii na a udu baka e lulu a meti fu sutu, bika efu a si mi, a gwe. Zie: waki. Van: DU. Etym.: luren .
lulu2 [lùlú] onoverg. ww. verkruimelen. Ala a kuku di a Bakaa gi mi lulu, fu di den taa sani masi en. Zie: masi1; saka saka1.
lun znw. plaats, kamer. Van: GE. Etym.: room .
lutu 1) znw. wortel. A den lutu e oli wan bon taampu.
a lutu fu wan toli syn: a mama fu wan toli.
2) znw. familie wortels; stamboom. A bun fu ibii sama sabi en lutu.
3) overg. ww. ontwortelen. A masini lutu a gaan udu bon towe. Zie: booko. Van: EN. Etym.: root .
© Copyright SIL 2003