E - e
e
hulpww.
duidt aan met het werkwoord dat de handeling nog niet voltooid is of een gewoonte is.
Yu no e si taki mi e tnapu dya e wakti yu!
Zie je niet dat ik hier op je sta te wachten!
Ala dei mi e waka kon na wroko.
Elke dag loop ik naar het werk.
Var.:
de1.
bro ... ede
gezegde.
Mi e go bro mi ede. A e hati mi.
Ik ga rusten. Ik heb hoofdpijn. (lett: Ik ga mijn hoofd rusten.)
Zie:
hari ... baka.
broko ... ede
gezegde.
bezorgd maken, tobberig zijn.
I no mu broko yu ede gi tamara. Ala dei abi en eigi broko-ede.
Je moet je niet bezorgd maken over morgen. Elke dag heeft zijn eigen zorgen.
krasi ... ede
gezegde.
hoofd breken, bezorgd maken.
Ala dei mi mu krasi mi ede fu sabi fa mi o nyan.
Elke dag maak ik me bezorgd over wat ik vandaag zal eten.
Zie:
broko-ede.
seki ... ede
ww.
knikken.
Te yu e taki nanga mi, yu no mu seki yu ede nomo. Yu mu piki mi.
Als je tot me praat moet je niet knikken. Je moet me antwoord geven.
weri ... ede
gezegde.
iemand vervelen, lastig vallen.
Yongu, yu e weri mi ede!
Jongen, je verveelt me!
2)
znw.
reden, oorzaak.
Na fu yu ede mi de na strafu.
Om jou zit ik nu een straf uit. (lett: Jij bent de oorzaak dat ik op straf ben.)
Zie:
sanede;
dat'ede.
ede-ati
znw.
hoofdpijn.
Spelling variation: ed'ati
edeman
znw.
hoofdpersoon, leider, baas, aanvoerder.
syn:
fesiman.
edesei
1)
znw.
de bovenste gedeelte van iets, hoofdend.
Wan fu den pikin ben sidon na a edesei fu a bedi, a trawan na a futusei.
Een van de kinderen zat aan het hoofdend van het bed, de andere aan het voetenend.
ant:
edesei.
2)
znw.
verstand.
A no de bun na en edesei.
Hij is niet goed bij zijn zinnen.
Zie:
law.
edetonton
znw.
hersens.
Di a fadon abra a fensre, a seki ala en edetonton.
Toen hij uit het raam viel, kreeg hij een hersensschudding (lett: schudde hij al zijn hersenen).
Boi, san psa nanga yu? A tonton fu yu ede no bun!
Jongen, wat is er met je gebeurt? Je bent niet goed bij je hoofd. (lett: De hersens van je hoofd zijn niet goed.)
Var.:
tonton2.
edewinti
znw.
hoofdgeest binnen een familie.
edewiwiri
[edew'wiri]
znw.
hoofdhaar.
Spelling variation: edewiri
è'èn
tw.
een uitroep van verbazing, zowel 'ja' of 'nee'.
efu
vw.
als, indien.
Efu Carlo kon nanga wagi tide, taigi en fu kon teki mi.
Als Carlo met zijn wagen komt, zeg hem dat hij mij moet komen halen.
Var.:
efi.
efu noso
vw.
of.
Den dei disi yu no man sabi efu alen o kon, efu noso wi o abi wan moi dei.
Deze dagen kan je niet voorspellen als het zal regenen of als we een mooie dag zullen hebben.
Gebruik: Wordt gebruikt tussen nevenschikkende zinnen. Vele mensen zeggen liever noso efu.
ei
tw.
gebruikt om iemand te groeten of te roepen.
Ei, Hendrik, san yu e du dape?
Hallo, Hendrik, wat doe je daar?
Var.:
èi.
èi
Zie trefwoord: ei.
tw.
gebruikt om iemand te groeten of te roepen.
elen
znw.
in pekel geconserveerde haring.
Clupea harengus (Clupeidae).
Var.:
eren.
en
1)
pers.vnw.
3de persoon enkelvoud lijdendvoorwerp en meewerkendvoorwerp.
Mi gi en na Ro kba.
Ik heb het al aan Ro gegeven.
Mi gi en a buku.
Ik gaf hem het boek.
Zie:
a1;
den1.
2)
bezitt.vnw.
3de persoon enkelvoud bezittelijk voornaamwoord.
A dagu e leki en soro futu.
De hond likt zijn gewonde poot.
Zie:
den1.
3)
pers.vnw.
met nadruk: 3de persoon onderwerp.
En na mi basi.
H¡j is mijn baas.
Zie:
a1;
na3.
èn
vw.
en.
Boiki papa ben prani gruntu èn a ben kweki fowru nanga wan kaw.
Boiki's vader plantte groenten en hij kweekte kippen en een koe.
Gebruik: wordt gebruikt tussen nevenschikkende zinnen.
Zie:
nanga.
enkibatra
znw.
inktfles, waarin de voorraad van inkt is.
enkipatu
znw.
inktpot, wat vroeger op de schoolbanken voorkwam.
enkri
bw.
enkel, enige.
Mi abi wan enkri golu nomo ini mi portmoni.
Ik heb maar één enkele gulden in mijn portemonnee.
No wan sma ben man trowstu a frow, bika a lasi en enkri pikin di a oso bron.
Niemand kon de vrouw troosten omdat zij haar enige kind verloren heeft toen het huis afbrandde.
syn:
kodo.
ensrefi
wederkerend.vnw.
zichzelf.
A gi ensrefi mankeri.
Hij heeft zichzelf verwond.
er'eri2
Zie trefwoord: her'heri2.
znw.
gerecht bestaande uit aardvruchten.
eri
Zie trefwoord: heri.
bw.
heel, geheel.
ertintin
bw.
Er was eens...
Gebruik: aanhef van sprookjes en fabels.
esbiten
bw.
direkt, onmiddellijk.
Yu mus go esbiten na oso te yu kmopo fu skoro.
Je moet na school direkt naar huis gaan.
Zie:
wantron;
wante.
Spelling variation: hesbiten
es'esi
bw.
vlug, snel, ijlings.
Omu kisi sukru! Go es'esi go bai tu paki gi mi!
De chinees heeft suiker gekregen! Ga vlug twee pakken voor me kopen!
ant:
safrisafri.
Morph.: redup.
Zie:
gaw.
esi
bw.
snel, vlug.
Var.:
es'esi.
Spelling variation: hesi
esko
bw.
trouwens.
Te mi friyari, sma no abi fu kon. Esko mi no abi noti.
Als ik jarig ben hoeft niemand te komen. Trouwens ik heb niets te bieden.
espresi
bw.
opzettelijk, met opzet.
A taki a sani espresi fu den sma kan meki dyugudyugu.
Hij zei het opzettelijk zodat de mensen oproer zouden maken.
ete
bw.
nog.
So lati un de, dan a no kon na oso ete.
Het is al zo laat en hij kan nog niet thuis komen.
Copyright © 2003