L - l
labaria
znw.
lanspuntslang.
Botrops atrox (Crotalidae).
Ook bekend als owrukuku of rasper.
lafu
1)
ww.
lachen.
Den boi e tnapu tapu a uku e lafu.
De jongens staan op de hoek te lachen.
syn:
pir'tifi.
Van: Eng.
Etym.:
laugh
.
bari lafu
ww.
schateren, schaterlachen.
Den pikin bari lafu di a boi fadon nanga a baisigri.
De kinderen schaterlachten toen de jongen van zijn fiets viel.
2)
ww.
uitlachen.
Den lafu a boi di a weri wan priti bruku.
Ze lachten de jongen uit toen hij een gescheurde broek droeg.
Zie:
spotu.
3)
znw.
gelach, lachertje.
A sani ben de wan lafu, yèrè!
Het was een lachertje!
A lafu disi na meki wan.
Dit is een gemaakte gelach.
meki lafu
gezegde.
een gemaakte lach.
Mi no ben firi prisiri, so mi meki lafu meki a sma no firi wan fasi.
Ik was niet blij, maar lachte gemaakt om haar niet te beledigen.
4)
ww.
glimlachen.
Sanede yu e lafu?
Waarom glimlach je?
5)
ww.
toelachen.
Di a frow gi a pikin wan pisi brede, a lafu nanga a frow.
Toen de dame het meisje een stuk brood gaf, lachte het kind haar toe.
lafufesi
znw.
glimlach.
Te a boi disi e waka e kon, ala leisi a abi wan lafufesi.
Elke keer als deze jongen komt heeft hij een glimlach op zijn gezicht.
Spelling variation: laf'fesi
lafutori
znw.
anekdote of verzonnen grappig verhaal; mop.
A man ben ferteri wan lafutori, ma a no ben tru.
De man vertelde een grappig verhaal, maar het was niet waar.
Spelling variation: laf'tori
lagadisa
znw.
verzamelnaam voor verschillende hagedissoorten.
(Teiidae).
Var.:
lagadisya.
lagi
1)
bw.
laag.
A watra lagi ini a kriki.
De stand van het water in de kreek is laag.
ant:
hei1.
Van: NL.
Etym.:
laag
.
2)
bw.
weinig.
A moni lagi gi mi.
Het geld is te weinig voor me.
ant:
furu;
hipi.
3)
bnw.
laf, laag, laaghartig, gemeen.
Johnny naki a man a tapu wan lagi fasi.
Johnny heeft de man op een lafhartige manier geslagen.
ant:
dek'ati.
2)
znw.
lafaard.
lai
1)
ww.
inladen, laden, vullen.
Den botoman sabi fu lai den boto, meki den boto no sungu.
De bootslieden weten hun boot zodanig te laden dat hij niet zinkt.
Mi fergiti fu lai oli dimamanten, dat' meki mi lon drei.
Ik ben vanmorgen vergeten te tanken, daarom zit ik zonder brandstof.
syn:
furu.
lai a bal
gezegde.
doelpunt scoren (voetbal of basketball).
2)
ww.
veel hebben, overstromen, overvloeding voorhanden zijn.
A pasi lai olo.
De straat heeft veel kuilen.
3)
znw.
last, vracht, spullen, lading.
Puru ala a lai fu a oto dan yu e tyari en kon inisei.
Haal de lading van de auto af, en breng alles binnen.
Teki yu lai dan yu e gwe.
Pak je biezen en ga weg.
4)
znw.
patroon, kogel.
Poti a lai dan yu span a gon.
Zet een patroon in het geweer en maak het schietklaar.
syn:
patron.
Zie:
kugru;
agra;
kroiti.
lala
1)
bnw.
rauw, ongekookt.
No nyan lala meti; yu o siki.
Eet geen rauw vlees; het gaat je ziek maken.
A meti e smeri lala.
Het vlees heeft een rauwe geur.
Gebruik: niet gekookt.
ant:
gari1.
Morph.: redup.
2)
znw.
rauw geur.
Yu mu wasi a fowru nanga asin fu puru a lala.
Je moet het kippevlees wassen met azijn om zodoende de rauwe geur weg te halen.
3)
bnw.
volbloed, rasecht.
Mi omu na wan lala ingi.
Mijn oom is volbloed indiaan.
syn:
kankan2.
lan
bw.
verlamd.
Gebruik: verouderd, men gebruikt meestal verlamd.
Zie:
malengri.
langa1
1)
bnw.
lang (van lengte of gestalte).
Grafustrati na wan langa strati.
De Gravenstraat is een lange straat.
A boi langa.
Die jongen is lang.
ant:
syatu.
2)
bw.
lang (van tijdsduur).
Nownowde yu e wakti langa fu feni wan bus.
Tegenwoordig moet je lang wachten om een bus te vinden.
o langa
vragend.vnw.
hoelang.
O langa yu o tan disi leisi?
Hoelang blijft u dit keer?
Spelling variation: olanga
langa2
ww.
toereiken, aanreiken, aangeven.
Langa a buku gi a boi gi mi.
Geef die jongen dat boek voor mij.
Zie:
gi1.
langabere
bnw.
langdradig, wijdlopig, langdurig.
A boi e ferteri wan lo langabere tori.
De jongen vertelt heel wat langdradige verhalen.
Te mi lasi mi paspoort, a o de wan langabere tori fu meki en baka.
Als ik mijn paspoort verlies, zal het een langdurig proces zijn om weer aan een te komen.
langafutu-aka
znw.
blauwe sperwerkiekendief.
Geranospiza caerulescens (Accipitridae).
langagrasi
znw.
lisdodde.
Typha angustifolia (Typhaceae).
langalanga1
bw.
rechtdoor, zeer lang.
Efu yu waka langalanga ini a strati, na a laste oso yu tante e tan.
Als je rechtdoor in de straat loopt, in het laatste huis woont je tante.
Morph.: redup.
langalanga2
bw.
zomaar, onnodig.
Langalanga mi kosi mi birfrow. Now mi no abi no wan sma fu taki wan tori.
Ik heb mijn buurvrouw nodeloos uitgescholden. Nu heb ik niemand om mee te praten.
Langalanga a man kon dan a naki mi.
De man is mij zonder reden komen slaan.
2)
znw.
eufemistische gebruikt voor slang.
langaten
bw.
reeds lang, al lang.
Langaten mi no si den sma fu yu.
Al een hele tijd heb ik je familie niet gezien.
Disi no luku wan sani fu now. A ben mus du en
langaten kba.
Dit ziet er niet uit als iets van nu. Hij moet er al lange tijd mee bezig zijn.
lanki
znw.
rand.
No poti a buku na a lanki fu a tafra. A o fadon.
Zet het boek niet aan de rand van de tafel. Het zal vallen.
A kanti watra go ini a grasi te na a lanki.
Hij schonk water in de glas tot aan de rand.
Spelling variation: lantyi
lanman
znw.
een verlamde persoon.
lanpresi
znw.
haven, landingsplaats.
Odo: Wan boto sondro kapten no abi lanpresi.
Spreekwoord: Zonder een kapitein komt het schip nooit aan wal.
Zie:
broki;
freigron.
Var.:
lanpe.
lansma
znw.
verlamde personen.
lanti
znw.
overheid, regering, gouvernement.
Lanti e du ala muiti fu meki nofo nyanyan de ini a kondre.
De overheid doet alle moeite om de bevolking van voedsel te voorzien.
lantibakra
znw.
ambtenaar.
Gebruik: Verouderd. Men zegt nu liever lantiman.
lantibuku
znw.
een of andere register van de staat.
lantistrati
znw.
openbare weg.
Yu no kan tapu mi fu waka na lantistrati!
Jij kan me niet beletten om op de openbare weg te lopen!
syn:
lantipasi;
lantidan.
lapu
1)
ww.
lappen.
Te a banti fu yu boro dan yu mu lapu en.
Als je een lekke band heb moet je het lappen.
2)
znw.
lap.
lasi
1)
ww.
verliezen (een wedstrijd, gevecht, enz.).
Nini Harpal lasi a feti fu en nanga Jozefzoon.
Nini Harpal heeft de wedstrijd tegen Jozefzoon verloren.
ant:
wini.
2)
ww.
vermissen.
A taki: Un boi, mi lasi mi kakafowru.
Ze zei: Jongens, ik vermis mijn haan.
ant:
feni.
3)
ww.
verdwaald te zijn.
Wantu yari psa wan tu srudati ben lasi ini a busi.
Een aantal jaren geleden waren er een paar soldaten in het bos verdwaald.
4)
bnw.
verloren.
Yu no abi fu broko yu ede nanga a sani disi. Na wan lasi tori.
Je hoeft je hier niet meer bezorgd over te maken. Het is een verloren zaak.
tyari go lasi
gezegde.
verkwisten, vermorsen.
A boi tyari ala a moni fu en go lasi.
De jongen heeft al zijn geld verkwist.
syn:
fermorsu.
laste
bnw.
laatste.
I no kisi a laste brifi fu mi?
Heb je die laatste brief van me niet gekregen?
ant:
fosi;
syn:
kriboi.
lati1
bw.
laat.
Mi kmopo bun fruku na oso, ma mi doro lati.
Ik ben heel vroeg van huis gegaan, maar ik ben laat aangekomen.
ant:
fruku1.
lati kba
idioom.
te laat, al laat.
Now fosi i doro? A lati kba.
Kom je nu pas aan? Het is te laat.
o lati
vragend.vnw.
hoe laat.
O lati yu e kon?
Hoe laat kom je?
Spelling variation: olati
2)
znw.
lat, een lang, dun en smal stuck hout.
lat'lati
bw.
erg laat.
Esde mi masra doro lat'lati na oso.
Gisteren is mijn man erg laat thuis gekomen.
law
bw.
gek, krankzinnig.
A man disi law.
Deze man is gek.
syn:
kepi.
lawlaw
bw.
dwaas, van weinig betekenis, onverstandig.
Fu sanede yu e rigeri so? Na wan lawlaw sani a man aksi yu fu du.
Waarom ga je zo tekeer? Hij vroeg je toch maar een kleinigheid te doen.
Morph.: redup.
lawman
znw.
gekke man, krankzinnige.
leba
znw.
geestsoort; spookverschijning; 't is een lange vrouw met versleten kleren en een mand op haar hoofd.
Zie:
bakru;
takrusani.
legwana
znw.
leguaan.
Iguana iguana (Iguanidae).
Ook bekend als legu.
lei
1)
ww.
liegen.
A e lei pe grasi no e gro.
Hij liegt als of het gedrukt staat.
Zie:
yoku.
2)
znw.
verloochening, leugen.
Lei hati moro soro.
Een verloochening is pijnlijker dan een zeer.
ant:
tru.
2)
ww.
ledigen, leegmaken.
Di mi kon suku nyanyan den ben leigi a patu kba.
Toen ik kwam om te eten te halen, hadden ze de pot al leeggegeten.
Fufuruman leigi mi heri oso.
Dieven hebben mijn huis leeggedragen.
leigileigi
bnw.
helemaal leeg, volkomen leeg.
Den pikin nyan ala a aleisi, dan den libi a
leigileigi patu gi mi.
De kinderen hebben alle rijst opgegeten, en de volkomen lege pot voor me achtergelaten.
leilei
znw.
ritueele handeling.
Mi omu ben siki sote. Dan mi tanta du wan pikin leilei fu si efu dati bo yepi.
Mijn oom was ernstig ziek. Toen heeft mijn tante een ritueele handeling gepleegd om te zien of dat misschien zou helpen.
Morph.: redup.
leisi1
ww.
lezen.
A de fanowdu dat wan sma sabi leisi nanga skrifi.
Het is goed als iemand kan lezen en schrijven.
leisi2
znw.
keer, maal.
Wan sma mus nyan dri leisi ini wan dei.
Men moet drie maal per dag eten.
syn:
tron2.
ala leisi
bw.
telkens, elke keer.
Ala leisi te mi e nyan na watrasei, mi e kisi bere-ati.
Telkens als ik eten heb gekocht aan de waterkant, krijg ik buikpijn.
syn:
ibri leisi.
ete wan leisi
bw.
weer, nog een keer.
Den o drai a film ete wan leisi.
Ze gaan de film nog een keer afdraaien.
syn:
baka4.
son leisi
bw.
soms.
Son leisi te yu e sidon prakseri, yu e prakseri wan lo lawlaw sani.
Soms wanneer je zit te denken, denk je aan vele gekke dingen.
syn:
son ten;
son tron.
Zie:
noiti.
tra leisi
znw.
volgende keer.
Te yu e kon tra leisi, tyari wantu kuku kon gi mi.
Als je een volgende keer komt, breng dan wat koekjes voor me mee.
wan leisi
bw.
eens, een keer.
Yu mu kon wan leisi na mi.
Je moet eens bij me langs lopen.
syn:
wan dei.
leitori
znw.
leugentje, verzinsel.
Te a boi disi e kmopo skoro, a e ferteri wan lo leitori.
Als deze jongen van school komt, verzint hij heel wat leugenverhalen.
leki1
1)
ww.
lekken.
A patu disi e leki.
Deze pot lekt.
2)
znw.
lek.
A leki fu a daki kon moro bigi.
Het lek van het dak is groter geworden.
leki2
ww.
likken.
Den dagu leki a okrobrafu tapu a gron.
De honden hebben de okersoep van de vloer gelikt.
leki3
1)
bw.
als, alof, zoals.
A lobi en leki en eigi pikin.
Ze houdt van haar als haar eigen kind.
2)
vw.
maar.
A no draidrai moro leki a dyompo go ini a watra.
Hij draalde niet langer maar sprong in het water.
te leki
vw.
totdat, tot.
Den tan wroko ini a gron te leki neti bigin fadon.
Ze bleven op het veld werken totdat het avond begon te vallen.
Te leki a dei fu tide den tan lobi densrefi.
Tot nu toe (lett: tot de dag van vandaag) zijn ze van elkaar blijven houden.
lektere
znw.
bruine rattenslang.
Chironius fuscus (Colubridae).
lekti1
1)
bnw.
licht (van gewicht).
A dosu disi lekti ma a trawan hebi.
Deze doos is licht maar de andere is zwaar.
ant:
hebi.
2)
bnw.
licht, makkelijk.
Kantoro wroko na lekti wroko.
Kantoor werk is licht werk.
ant:
hebi.
3)
ww.
licht maken, verlichten, vergemakkelijken.
Lekti a boto noso a o sungu.
Maak de boot licht, anders zal hij zinken.
Mi abi fu suku wan krawerki fu lekti a libi.
Ik moet een bijbaantje zoeken om het leven te vergemakkelijken.
ant:
hebi.
lekti ... ede
gezegde.
ontspannen, van beslommeringen af komen.
Mi o go nanga vakantie fu go lekti mi ede.
Ik ga met vakantie om mij te ontspannen.
Zie:
bro ... ede.
lekti2
1)
bnw.
licht, verlicht.
I no abi fu leti a faya. A kamra lekti nofo kba.
Je hoeft het licht niet aan te maken. De kamer is al genoeg verlicht.
ant:
dungru.
Zie:
leti1.
2)
ww.
verlichten.
A faya fu strati lekti a heri kamra.
Het licht van de straat verlicht de hele kamer.
syn:
krin.
3)
bnw.
licht (van kleur).
A kamra dungru tumsi. Wi o gi en wan moro lekti kloru.
De kamer is te donker. We zullen hem een lichtere kleur geven.
syn:
dungru.
lekti-ede
1)
bnw.
lichtgelovig.
A frow disi na wan lekti-ede frow. Ala san yu e taki a e bribi.
Deze vrouw is een lichtgelovige. Ze gelooft alles wat je zegt.
A frow disi ede lekti.
Deze vrouw is lichtgelovig.
2)
gezegde.
licht in het hoofd.
A: Yu o dringi ete wan syòt? B: No, mi ede lekti kba.
A: Wil je nog een borrel? B: Neen, Ik voel me al licht in het hoofd.
Zie:
waiwai1.
3)
gezegde.
zwak van gesteldheid.
Mi ede lekti. Es'esi mi e drungu te mi dringi sopi.
Ik heb een zwakke gesteldheid. Ik wordt vlug dronken als ik alcohol drink.
lemkibon
znw.
lemmetjeboom.
Citrus aurantifolia (Rutaceae).
Spelling variation: lemtyibon
leni
1)
ww.
lenen, uitlenen.
Mi leni wan man wan buku ma noiti a tyari en kon baka.
Ik heb iemand een boek geleend, maar hij heeft het nooit teruggebracht.
Zie:
borgu2.
2)
ww.
lenen.
Mi e go leni moni na bangi fu bow wan oso.
Ik ga geld bij de bank lenen om een huis te bouwen.
lepi
1)
bnw.
rijp, ook figuurlijk.
Den lepi manya ben moi fu si ini a bon.
Het was mooi te zien hoe de rijpe manje's aan de boom hingen.
A butsweri no lepi ete fu un bòs en.
De steenpuist is nog niet rijp genoeg om doorgeprikt te worden.
2)
ww.
rijpen.
Yu no mu nyan a manya ete. Libi en meki a lepi.
Je moet de manje nog niet eten. Laat hem rijpen.
3)
bnw.
slim.
A boi disi lepi moi fu en yari.
Deze jongen is erg slim voor zijn leeftijd.
leri1
1)
ww.
leren, onderwijzen.
Ifrow e leri den pikin leisi.
Juffrouw leert de kinderen lezen.
2)
ww.
leren.
Ini a heri dyugudyugu san psa, mi leri wan sani.
Van al de moeilijkheden die er gebeurd zijn, heb ik iets geleerd.
3)
znw.
les, onderwijs.
A e gi leri na skoro.
Hij geeft les op school.
Fu di den no ben abi moni, den no ben kisi bun leri.
Omdat ze geen geld hadden, hebben ze geen goede onderwijs genoten.
4)
znw.
leer.
Fu kan tron wan Dyu, wan sma kan teki a leri fu den.
Om een Jood te worden, kan men hun leer aanvaarden.
leribuba
1)
znw.
riem (hoeft niet bepaald van leder gemaakt te zijn).
Spelling variation: leriba
2)
ww.
met een riem zwepen.
Te mi kisi a boi, mi o leribuba en!
Wanneer ik de jongen te pakken krijg, zal ik hem met de riem zwepen.
hari lesi
gezegde.
zich uitrekken.
Te yu e si wan sma e hari lesi, dan yu sabi taki sribi e kiri en.
Als je ziet dat iemand zich uitrekt, dan weet je dat hij slaap heeft.
lesiman
znw.
luiaard, luilak.
Spelling variation: les'man
lespeki
1)
znw.
respect, eerbied.
Yu mu abi lespeki gi yu mama nanga yu papa.
Je moet respect hebben voor je moeder en vader.
Den boi disi ten no e sori lespeki gi no wan sma.
De jongens van tegenwoordig tonen voor niemand respect.
Var.:
respeki.
2)
ww.
respecteren, achten.
Den skowtu mus tyari densrefi tapu wan bun fasi, meki den borgu kan respeki den.
De agenten moeten zich goed gedragen, zodat de burgers hen kunnen respecteren.
let'
Zie trefwoord: leti4.
bw.
vlak, net.
leti1
1)
znw.
schijnsel van het licht.
A faya na foto ben bigi sote tak' te na Kwata yu ben kan si a leti fu en.
De brand in de stad was zo groot dat je helemaal op Kwatta het
licht) kon zien.
Yu ben kan si a leti fu a kandra na strati.
Je kon het licht van de kaars op straat zien.
kon na leti
gezegde.
in het openbaar komen, zichtbaar worden.
Ala sani san de na dungru sa kon na leti.
Alles wat in het duister is zal openbaar worden.
syn:
kon na krin.
2)
ww.
aansteken, aanmaken.
Leti a faya gi mi.
Maak het licht voor me aan.
ant:
kiri;
tapu2.
leti2
znw.
recht.
Mi no abi leti fu go dape.
Ik heb niet het recht om daar te gaan.
Var.:
reti.
(no) abi leti
ww.
gelijk hebben.
Yu (no) abi leti.
Je hebt (on)gelijk.
leti3
bnw.
juiste.
Mi no denki tak' un teki a leti pasi.
Ik denk niet dat we de juiste weg genomen hebben.
Brada, disi a no a leti sani fu du ini a tori disi.
Broeder, dit is niet de juiste manier van handelen in deze situatie.
syn:
yoisti.
taki leti
gezegde.
eerlijk zijn, de waarheid zeggen.
Efu mi mu taki leti, dan mi no denki tak' na en du en.
Om eerlijk te zijn, denk ik niet dat hij het gedaan heeft.
leti4
bw.
vlak, net.
A mankeri psa let' na mi fesi.
Het ongeluk is vlak voor mijn ogen gebeurd.
Let' baka a konmakandra, faya gwe.
Gelijk na de samenkomst, viel het licht uit.
Gebruik: leti heeft de betekenis van 'vlak' als het gebruikt wordt samen met een voorzetsel of met de aanwijzende vnw dya of drape.
Spelling variation: let'
letisei
znw.
rechterkant, rechts.
Luku a buku na a let'sei fu a kasi.
Kijk dat boek aan de rechterkant van de kast.
ant:
kruktusei.
Spelling variation: let'sei
let'opu
bw.
rechtop, rechtdoor.
Sidon let'opu tapu a sturu.
Zit rechtop in de stoel.
Var.:
let'opo.
letyan
znw.
surinaamse eekhoorn.
Sciurus aestuans (Sciuridae).
Ook bekend als bonboni.
lew
znw.
leeuw.
Panthera leo.
Zie:
tigri1.
libakanti
znw.
rivieroever.
Den pikin go prei na libakanti.
De kinderen zijn aan de oever gaan spelen.
Zie:
watrasei;
syoro.
libamofo
znw.
monding van een rivier.
Tide mi swen tu leisi go na a libamofo.
Vandaag ben ik tweemaal naar de riviermonding gezwommen.
libaspari
znw.
zoetwater rog.
Potamotrygon reticulatus, Potamotrygon motoro (Dasyatidae).
libi1
1)
ww.
leven, bestaan.
Den fowru e libi ete; den no dede.
Die vogels leven nog; ze zijn niet dood.
2)
znw.
leven.
Sensi a frow dati de, en libi de so pinapina.
Het leven van die vrouw is een en al armoede.
3)
ww.
wonen.
A man libi someni yari na Abrabroki.
De man heeft al zoveel jaren op Abrabroki gewoond.
syn:
tan1.
Zie:
froisi.
prati libi
gezegde.
echtscheiden.
Mi mama nanga mi papa prati libi.
Mijn moeder en vader zijn gescheiden.
ant:
seti libi.
seti libi
gezegde.
zelfstandig samen gaan wonen.
Di Sonja kon bigi, a go seti libi nanga Carlo.
Toen Sonja ouder werd, is ze met Carlo gaan samenwonen.
ant:
prati libi.
Zie:
trow.
libi2
1)
ww.
verlaten.
Di a man atibron, a gwe libi en frow.
Toen die man kwaad was, heeft hij zijn vrouw verlaten.
Zie:
prati.
2)
ww.
laten, verlaten, weggaan.
Wi o libi en, dan tamara wi o go moro fara.
We zullen het laten, morgen zullen we verder gaan.
Zie:
gwe.
libi3
ww.
overblijven.
A nyanyan san libi ini a patu yu kan tyari go na oso.
Het eten dat in de pot is overgebleven kan je naar huis meenemen.
syn:
tan abra.
libilibi
1)
bw.
levend, in levende lijve.
No kiri a fufuruman. Un mu tyari en libilibi gi skowtu.
Doodt de dief niet. We moeten hem in levende lijve naar de politie brengen.
2)
bnw.
levende.
Mi no abi dek'ati fu fasi wan libilibi tigri.
Ik heb het lef niet om een levende tijger aan te raken.
Morph.: redup.
libimarki
znw.
leeftijd.
A doro a libimarki fu aititenti yari.
Hij bereikte de leeftijd van tachtig jaar.
libisma
znw.
mens.
Libisma lai drape leki mira.
Er waren veel mensen daar (lett: mensen waren daar als mieren).
syn:
sma.
ligiligi
ww.
rijgen, hechten.
Fu di mi no ben abi ten moro fu nai a mow meki mi
ligiligi en.
Omdat ik geen tijd meer had om de mouw te naaien heb ik het
vluchtig gehecht.
Var.:
ligi.
lin
1)
znw.
lijn.
Hari wan lin ini a santi.
Trek een lijn in het zand.
2)
znw.
vislijn.
Sma na tap'sei e uku nanga lin.
Mensen in het binnenland vissen met een vislijn.
lingaworon
znw.
ringworm, soort huiduitslag, ringworm.
lo1
ww.
roeien.
A no spotu fu lo boto kmopo Katweki kon na foto.
Het is geen grap een boot van Katwijk naar de stad te roeien.
lo3
znw.
rij.
Mi tnapu ini wan lo.
Ik stond in een rij.
Gebruik: verouderd.
lo4
bnw.
een heleboel, veel.
2)
ww.
houden van, verliefd zijn op, beminnen.
A man nanga en frow lobi makandra.
Die man en zijn vrouw houden van elkaar.
Di a boi si a meisje a ben lobi en wantron.
Toen die jongen dat meisje zag, was hij meteen verliefd op haar.
3)
ww.
houden van, opschieten met.
Mi no lobi fa a boi disi e tan. Noiti a e arki te yu taki nanga en.
Ik kan niet met deze jongen opschieten. Hij luistert nooit naar wat je zegt.
4)
ww.
houden van, gewoon zijn.
Mi papa lobi fu go uku te sonde.
Mijn vader is gewoon om op zondag te gaan hengelen.
syn:
gwenti.
5)
ww.
houden van, lekker vinden.
Mi lobi den kuku fu Ronald. Den switi, ba!
Ik hou van de koekjes van Ronald. Die zijn lekker!
lobi2
ww.
smeren, wrijven, inwrijven.
A frow lobi a dresi gi en skin.
De vrouw heeft die medicijn voor haar lichaam gesmeerd.
syn:
wrifi.
Zie:
poti.
lobiwan
znw.
geliefde, vriend.
Gebruik: vaak gebruikt als aanspreekvorm.
loi
ww.
luiden.
Fosi kerki bigin den e loi a dyendyen.
Voordat de kerk aanvangt luidt men de kerkklokken.
loiki1
znw.
luik, klein raampje, loket.
loiri
znw.
luiaard.
Er zijn twee soorten in Suriname, de skapuloiri (tweeteen-luiaard) en de sonloiri (dreiteen-luiaard).
loko
znw.
trein.
Fosi den sma ben kmopo fu Bersaba kon na foto nanga loko.
Vroeger kwamen de mensen met de trein uit Bersaba naar de stad.
loksi
znw.
lokusboom, rode lokus.
Hymenaea courbaril (Caesalpiniaceae).
loktu
1)
znw.
lucht, hemel.
Te den e bron tyen na Maryanborgu, a loktu e kon blaka.
Als ze het riet op Mariënburg verbranden wordt de lucht zwart.
2)
bw.
boven.
Mi kren go na loktu.
Ik klom naar boven.
syn:
tap'sei;
sodro.
2)
bnw.
slijmerig, glibberig.
Furu sma no lobi okro. Den feni tak' a loli tumsi.
Vele mensen houden niet van oker. Ze vinden het te slijmerig.
3)
bnw.
traag.
No wan sma wani wroko nanga a man dati. A loli tumsi.
Niemand wil met die man werken. Hij is te traag.
lolo
1)
ww.
rollen.
Lolo a bari go na wan sei.
Rol het vat naar de zijkant.
2)
znw.
cassette bandje.
3)
znw.
roller (om te verven).
lomboto
ww.
omringen, omsingelen, samenspannen tegen, iemand te lijf gaan.
Gebruik: verouderd.
syn:
lont'fon.
Var.:
romboto.
Lomsu
1)
znw.
Rooms-Katholiek.
Mi na Lomsu ma mi masra na Anitri.
Ik ben rooms-katholiek maar mijn man is EBG-er.
2)
bnw.
behorend bij de rooms-katholieke kerk.
De Hoeksteen na wan lomsu bukuwenkri.
De Hoeksteen is een katholieke boekhandel.
Lomsukerki
znw.
Rooms-Katholieke kerk.
Morph.: compound.
lon
1)
ww.
rennen.
Den fufuruman lon di den si a skowtu.
De dieven renden toen ze de politie zagen.
2)
ww.
stromen, lozen, vloeien.
A watra e lon ini a kriki.
Het water stroomt in de kreek.
Mi noso e lon.
Ik heb een loopneus (lett: mijn neus loopt).
3)
ww.
met grote snelheid rijden, hard rijden, hollen.
A oto disi e lon.
Deze auto rijdt met grote snelheid.
lonka
znw.
karamel, snoepgoed.
lontu
1)
bnw, bw.
rond, cirkelvormig, bolvormig.
A upru lontu.
De hoepel is rond.
2)
voorz.
om.
A doro na fes'sei sroto, dus mi mus waka lontu.
De voordeur is gesloten, dus moet ik omlopen.
3)
bw.
rond, rondom.
Mi yuru wan oto fu rei lontu ini a foto.
Ik heb een auto gehuurd om in de stad rond te rijden.
4)
ww.
omringen, omsingelen, rondgaan.
Den skowtu lontu a oso pe a fufuruman ben de.
De politie heeft het huis waarin de dief was, omsingeld.
lontu-ai
znw.
specerij bestaande uit de gedroogde, onrijpe bessen van de pimentboom.
Pimenta officinalis (Myrtaceae).
Spelling variation: lont'ai
lontu-birambi
znw.
ronde birambi (de vruchten zijn klein en rond).
Phyllanthus acidus (Euphorbiaceae).
Zie:
birambi.
losi
1)
ww.
roosteren.
Te a faya suku fu dede, dan yu kan poti karu na ini fu a losi.
Wanneer het vuur haast uit is, kan je koren te roosteren leggen.
Zie:
baka2;
brabakoto.
2)
ww.
bakken of roosteren (in een oven).
Esde mi granmama losi wan fowru.
Gisteren heeft mijn oma een kip geroosterd.
syn:
baka2.
loso
1)
znw.
luis, hoofdluis.
Pediculus humanus (Pediculidae, O. Anoplura).
2)
znw.
verzamelnaam voor soortgelijke insekten die gevonden zijn aan vogels en verschillende soort dieren.
O. Anoplura; O. Mallophaga.
Zie:
daguloso;
fowruloso.
lostu
ww.
lusten, voor iets zin in hebben.
lostuflaka
znw.
moedervlek.
Te wan bereman e lostu wan sani, efu a no kisi a sani èn a fasi wan presi na en skin, dan a pikin o kisi wan lostuflaka dape.
Als een zwangere vrouw iets lust, en niet krijgt, en dan een plek op haar lichaam aanraakt, dan krijgt het kind een
moedervlek daar.
Zie:
gadomarki.
loto
1)
znw.
lood, schietlood.
2)
znw.
stuiver (vijf cent).
Zie:
Zie tabel onder:
moni.
low
Zie trefwoord: row.
ww.
rouwen.
lowe
ww.
vluchten, weglopen, voortvluchtig zijn.
loweman
znw.
een voortvluchtige, een wegloper.
loweman-bana
znw.
banaansoort.
Musa soorten/species (Musaceae).
het is groter dan de normale banaan.
gen:
bana.
luku
1)
ww.
kijken, aankijken.
Den sma e luku fowtow.
Ze kijken naar foto's.
Zie:
si.
koti wan luku
gezegde.
diagnose die vastgesteld wordt door een wonderdokter.
Fa a birfrow masra siki heri yari, a no man moro, a lon go koti wan luku.
Omdat de man van buurvrouw het hele jaar ziek was, kon ze het niet meer volhouden. Ze ging toen de wonderdokter
raadplegen.
luku dya!
gezegde.
alstublieft (bij het aanreiken van iets).
2)
ww.
bezoeken.
Fosi mi go na oso, mi o go luku mi mama.
Voordat ik naar huis ga, zal ik mijn moeder bezoeken.
Zie:
fisiti.
3)
ww.
oppassen, bewaken, verzorgen, verplegen.
Suma o luku den pikin gi mi?
Wie gaat op mijn kinderen passen?
luku bun!
gezegde.
Kijk uit!, Pas op!, Voorzichtig!
luku bun... ?
vraag.
zou het kunnen.
Fa mi skin firi so anga-anga tide? Luku bun wan griep e freiri mi?
Hoe voel ik me zo lusteloos vandaag? Zou het kunnen dat ik de griep te pakken heb?
luku bun
bw.
misschien.
A: Pe a brede fu mi de? B: Luku bun na Jake gwe nanga en.
A: Waar is mijn broodje? B: Misschien is Jake ermee weggegaan.
syn:
kande.
lun
znw.
room.
Fosi den buru seri a merki, den e puru a lun.
Voordat de boeren de melk verkopen, halen ze de room weg.
luru
ww.
loeren op, beloeren, in de gaten houden.
A puspusi e luru a moismoisi.
De poes loert op de muis.
Van: NL.
Etym.:
loeren
.
lusu
1)
bw.
los.
A skrufu fu a doro disi lusu.
De schroef van deze deur zit los.
ant:
tai1.
2)
ww.
losmaken.
Lusu a amaka gi mi.
Maak de hangmat voor me los.
3)
ww.
loslaten, in vrijheid stellen.
Di den skowtu si taki a man no du noti, den lusu en.
Toen de politie zag dat de man onschuldig was, werd hij in vrijheid gesteld.
lusu a bal
gezegde.
(sport) de bal hard trappen, schieten naar het doel (b.v. voetbal, basketball).
4)
ww.
vertrekken, van wal steken.
Tamara a boto o lusu neigi yuru.
Morgen gaat de boot om negen uur vertrekken.
5)
ww.
uit elkaar halen, demonteren.
Fu krin a gon bun yu mu lusu en fosi.
Om een geweer goed schoon te maken moet je het eerst uit elkaar halen.
lusumbe
znw.
duizendpoot.
(Kl./Cl. Diplopoda).
Copyright © 2003