M - m
Ma1
titel.
moeder.
Gebruik: wordt gebruikt o.a. in volksverhalen en om oudere vrouwen aan te spreken.
Zie:
Sa1;
Ba1;
Tata;
Pa;
Zie tabel onder:
famiriman.
ma2
1)
vw.
maar (tegenstelling), echter.
Tide mi no man yepi yu nanga wroko, ma tamara mi man.
Vandaag kan ik je niet helpen werken, maar morgen wel.
Van: NL.
Etym.:
maar
.
2)
vw.
wordt gebruikt als aandachtstrekker aan het begin van nieuwe informatie in een verhaal.
Josef teki en wefi Maria fu go nanga en na Betlehem. Ma Maria ben abi bere.
Jozef ging samen met zijn vrouw Maria naar Betlehem. Maar Maria was zwanger.
Zie:
dan1;
ne;
so;
we;
now.
mahonibon
znw.
mahonieboom.
Swietenia mahagoni (Meliaceae).
mai1
1)
ww.
maaien.
Wan man e kon ala tu wiki fu mai a grasi.
Een man komt om de twee weken om het grasveld te maaien.
2)
ww.
maaien.
Fosi den ben mai den gron nanga babun-nefi, ma now den e du en nanga combine.
Vroeger maaide men de velden met een sikkel, maar nu doet men het met een combine.
mai2
znw.
benaming voor een oudere hindoestaanse vrouw.
Zie:
babun2;
kuli.
Maisa
Zie trefwoord: Aisa.
znw.
godin van de aarde (ze manifesteert zich meestal als een vrouw).
2)
znw.
stekel, angel.
maka-alata
znw.
stekelrat.
Proechimys guyannensis (Echimyidae).
makamaka
1)
znw.
doorenstruiken.
A sneki e kibri ini a makamaka.
De slang verschuilt zich in de doornstruiken.
2)
bw.
doornachtig, doornachtig, vol doornen.
Luku bun! A grasi disi makamaka.
Let op! Dit gras zit vol doornen.
Morph.: redup.
makandra
1)
bw.
samen.
Carlo nanga Evert wroko makandra tapu a boto.
Carlo en Evert werken samen op de boot.
kon makandra
gezegde.
bij elkaar komen, vergaderen.
Ala satra den man e kon makandra fu taki abra a wroko.
Elke zaterdag komen de mannen bij elkaar om over het werk te praten.
2)
bw.
met elkaar, gemeenschappelijk.
A sori leki den ben e libi switi nanga makandra.
Het leek erop dat ze prettig met elkaar leefden.
Den brasa makandra.
Ze omhelsden elkaar.
3)
ww.
opschieten met anderen, optrekken, bijvoegen, mengen.
Fosfosi den folku ini Sranan no ben makandra nanga densrefi.
Vroeger konden de volkeren in Suriname niet met elkaar opschieten.
Zie:
bemui.
makasneki
znw.
bosmeester.
Lachesis muta (Crotalidae).
Ook bekend als kapasisneki.
maksin
1)
znw.
magazijn (opslagplaats), depot.
2)
znw.
magazijn (van een geweer).
makti
znw.
macht.
A sori leki lanti no abi makti ini a kondre moro. Ala sma e du san den wani.
Het blijkt dat de regering geen macht meer in het land heeft. Iedereen doet wat hij wilt.
malengri
1)
bnw.
lichamelijk gebrek hebbend.
A man disi abi wan malengri finga. A lasi wan pisi di a ben e kapu sowtumeti.
Deze man heeft een verminkte vinger. Hij is een kootje kwijtgeraakt toen hij zoutvlees kapte.
Boike no man prei gitara bika a abi wan malengri finga.
Boike kan de gitaar niet bespelen omdat hij een gebrekkige vinger heeft.
2)
ww.
verminken, invalide maken.
A man disi no ben waka so, ma na oto malengri en.
Deze man liep niet zo, maar hij is door een auto aangereden en
invalide geraakt.
mama1
znw.
moeder.
Zie:
Zie tabel onder:
famiriman.
Spelling variation: m'ma
mama2
bnw.
zeer groot, ontzettend veel, heel erg.
Na mama moni a man ben abi na en oso.
Het was een aanzienlijk bedrag geld dat hij thuis had.
Di a aksi mi fu yepi en wai en dyari, mi no ben ferwakti tak' na mama busi mi bo go miti.
Toen hij me vroeg hem te helpen zijn erf te wieden, had ik niet verwacht dat ik zo'n bosschage zou aantreffen.
Fa a lawman e waka e swai nanga a owru, a kan gi sma
mama mankeri!
Op de manier zoals de gekke met een houwer loopt te zwaaien kan hij iemand vreselijk verwonden.
Gebruik: Bij de uitspraak wordt er nadruk gelegd op beide medeklinkers.
Mama Aisa
Zie trefwoord: Aisa.
znw.
godin van de aarde (ze manifesteert zich meestal als een vrouw).
mamabere
znw.
moedersbuik, baarmoeder.
Mi nanga mi sisa de fu wan mamabere.
Mijn zus en ik hebben één moeder (lett: zijn van één moedersbuik).
Var.:
bere1.
2)
bw.
's morgens, 's ochtends.
Zie:
Zie tabel onder:
dei.
mampira
znw.
zeer kleine bloedzuigende mug, knaasje, mampier (SN).
Culicoides soorten (Ceratopogonidae, O. Diptera).
2)
znw.
echtgenoot.
cpart:
wefi.
man2
hulpww.
in staat zijn, kunnen.
Tide mi no man meki a bangi gi yu, bika mi mu go na wroko. Ma tamara mi o
man.
Vandaag ben ik niet in staat om die bank voor je te maken, omdat ik naar het werk moet gaan. Maar morgen kan ik het wel doen.
Zie:
kan1.
man3
tw.
uitroep van verveeldheid of afkeer.
Man! Mi ben mu wakti heri mamanten fosi den ben naki a stampu gi mi.
Gunst! Ik moest de hele morgen wachten voordat ik een stempel kreeg.
-man
achterv.
In samengestelde woorden wordt het gebruikt om een persoon aan te duiden die is of doet wat aangegeven wordt door het eerste deel van het woord. b.v. fufuruman (stelen-persoon) 'dief', gronman (grond-persoon) 'landbouwer', bereman (zwanger-persoon) 'zwangere vrouw', breniman 'een blinde', guduman 'een rijkaard'.
manari
znw.
vierkante, gevlochten zeef.
mandi
ww.
boos zijn, boos worden.
Mi pikin brada mandi di mi taigi en taki a no mu kon nanga en susu ini a oso.
Mijn broertje was boos toen ik hem erop wees dat hij niet met zijn schoenen naar binnen mocht.
Gebruik: 't is niet zo sterk als atibron.
Zie:
atibron.
mandimandi
znw.
onenigheid, jaloersheid.
A konmakandra tapu nanga wan mandimandi.
De vergadering is met onenigheid afgesloten.
Zie:
trobi;
dyarusu.
mangrasi
znw.
grassoort.
Eleusine indica (Gramineae).
2)
bnw.
niet vruchtbaar (qua bodemgesteldheid).
mangrimangri
znw.
tenger, slank.
Gebruik: Minder sterk dan mangri.
Morph.: redup.
maniri
1)
znw.
manier.
Yu no kan kweki pikin tapu so wan maniri.
Je kan kinderen niet op zo een manier opvoeden.
syn:
fasi1.
2)
znw.
manieren.
A boi dati no abi maniri.
De jongen heeft geen goede manieren.
mankeri
1)
znw.
letsel, ongeluk, verwonding.
A mankeri san a kisi nanga baisigri no ori en na oso.
Het ongeluk dat hij met de fiets heeft opgelopen heeft hem toch niet thuis kunnen houden.
A abi wan mankeri na en anu.
Hij heeft een letsel aan zijn hand.
gi mankeri
ww.
verwonden.
Efu yu e tan rei so, yu o gi sma mankeri.
Als je zo blijf rijden zal je iemand verwonden.
2)
ww.
ontbreken, missen, afwezig zijn.
A moni no sari. Feifi dusun mankeri ete.
Het geld is niet genoeg. Er ontbreekt nog vijf duizend.
Suma mankeri ete?
Wie is nog afwezig?
manpikin
1)
znw.
jongen.
Na den Lomsu skoro den manpikin e weri blaw syatu bruku èn den umapikin e weri wan blaw koto.
Op de Katholieke scholen dragen de jongens een blauwe korte broek en de meisjes een blauwe rok.
2)
znw.
zoon.
Kobi ben abi tu manpikin nanga wan umapikin.
Kobi had twee zonen en een dochter.
syn:
boi1;
cpart:
umapikin.
Morph.: compound.
Zie:
Zie tabel onder:
famiriman.
mansma
1)
znw.
manspersoon, man.
Furu fu den wenkri prati. Yu abi wan sei gi
mansma, nanga wan sei gi umasma.
Veel winkels zijn onderverdeelt. Een deel is voor de mannen, en een deel voor de vrouwen.
2)
bnw.
mannen, mannelijk.
Efu yu e go dat' sei fu a wenkri, yu o feni mansma krosi.
Als je naar die kant van de winkel gaat, zal je mannen kleding vinden.
cpart:
umasma.
manspasi
znw.
emancipatiedag.
Tap' maspasi dei furu frow e weri den anyisa nanga den koto.
Op emancipatiedag zetten vele vrouwen hun hoofddoeken op en dragen hun traditionele klederdracht.
syn:
ketikoti.
Var.:
maspasi.
mantyi
znw.
mand.
(het kan gemaakt worden van gevlochten rieten of andere materiaal; het heeft meestal een handvat en/of een deksel).
syn:
baskita.
Zie:
kurkuru.
Spelling variation: manki
manya
znw.
mango.
Mangifera indica (Anacardiaceae).
mara
ww.
malen.
Yu e mara den siri ini wan miri meki a tron puiri.
Je maalt de graankorrels in een molen om er meel van te maken.
Zie:
miri.
marai
znw.
1)
marail.
Penelope marail (Cracidae).
2)
marail.
Penelope jacquacu (Cracidae).
marbonsu
znw.
naam voor enige bruine veldwespen.
Polistes soorten/species (Vespidae, O. Hymenoptera).
maripa
znw.
palm soort maar ook de vrucht ervan.
Attalea maripa (Palmae).
marki
1)
znw.
teken.
Poti wan marki tapu a planga pe den mu koti en.
Zet een teken op de plank waar hij gezaagd moet worden.
2)
znw.
afdruk.
Mi no sabi san den ben poti dya, ma a sani libi wan
marki na baka ini a santi.
Ik weet niet wat men hier gezet had, maar het heeft een
afdruk in het zand achtergelaten.
3)
ww.
markeren, van een teken voorzien.
Yu mu marki den batra di no bun moro.
Markeer de flessen die niet goed meer zijn.
4)
ww.
meten (lengte bepalen).
Marki a tafra, kon un luku efu a o fiti ini a uku.
Meet de tafel, zodat we kunnen zien of hij in de hoek past.
psa marki
bw.
buitenmate, overmatig.
Bill Gates gudu psa marki.
Bill Gates is buitenmate rijk.
5)
ww.
richten.
Fosi yu sutu, yu mus marki bun.
Voordat je schiet, moet je goed richten.
markusa
znw.
een verzamelnaam voor verschillende soorten passievruchten (zoals de bigimarkusa, blakamarkusa, gerimarkusa,
paramarkusa, en snekimarkusa).
(Passifloraceae).
masi
1)
ww.
drukken, kneden, verpletteren, verpulveren, indeuken.
Masi a perki tron puiri.
Verpulver de tablet.
A trapu tapu a kakalaka, masi en.
Hij trapte op de kakkerlak en verpletterdehet.
Yu e masi droifi fu meki win.
Men perst de druiven uit om wijn te maken.
No masi a batra, mi o lai watra ini en.
Maak geen deuk in de fles. Ik ga water erin zetten.
A teki blon, a masi en, dan a baka brede.
Hij nam blom, kneedde het, en bakte er brood van.
2)
bnw.
gekneust.
Mi no wani nyan a masi manya disi.
Ik wil deze gekneuste manje niet eten.
3)
ww.
bezeren.
Mi masi mi finga na a doro.
Ik heb mijn vinger aan de deur fb{bezeerd.}
masi ... ati
gezegde.
Di a kon ferstan sortu ogri a du a trawan, a sani masi en ati.
Toen hij begreep wat voor kwaad hij de andere aangedaan had, kreeg hij wroeging (lett: kneedde het zijn hart).
masi ... fesi
gezegde.
een betrokken gezicht zetten.
Di un yere tak' un o abi fu wroko satra, ala sma masi en fesi.
Toen we hoorden dat we zaterdag zouden moeten werken,
betrok ieders gezicht.
Heri dei a weer masi en fesi.
De hele dag zag het weer er betrokken uit.
maskaderi
ww.
verpletteren.
Efu wan wagi naki a puspusi, a o maskaderi en.
Als een wagen de poes slaat, zal hij hem verpletteren.
Zie:
masi.
mason3
znw.
müllers amazone papegaai.
Amazona farinosa (Psittacidae).
masra1
1)
znw.
echtgenoot.
Sensi di en masra gwe libi en, a no teki wan tra wan.
Sinds haar echtgenoot haar verlaten heeft, heeft ze geen andere genomen.
cpart:
wefi.
2)
znw.
meester.
Wan knekti mu du san en masra e taki.
Een dienstknecht moet doen wat zijn meester zegt.
Zie:
basi1.
3)
titel.
meneer, de heer.
Tide neti wi o kari masra Anijs fu kon taki abra en wroko.
Vanavond hebben we meneer Anijs uitgenodigd om over zijn werk te praten.
Gebruik: formeel.
4)
znw.
Heer.
Mi Gado, mi Masra, luku san miti mi tide!
Mijn Heer, mijn God, kijk wat me vandaag is overkomen!
masusa
znw.
vruchtsoort (het wordt gebruikt bij het bereiden van masusa-aleisi).
Renealmia alpinia (Zingiberaceae).
masyin
znw.
machine; machine, motor.
Efu yu no ondrow a masyin, a o broko es'esi.
Als je de motor niet onderhoud, zal hij snel kapot raken.
matapi
znw.
lang gevlochten pers dat gebruikt wordt om het vocht uit de bitterecassave te halen.
matatiki
znw.
stamper, grote houten stamper.
cpart:
mata1.
Morph.: compound.
mati
1)
znw.
vriend(in), kameraad.
syn:
kompe.
2)
ww.
seksuele relatie tussen vrouwen.
Den tu sma disi e mati.
Deze twee mensen zijn lesbisch.
matifasi
znw.
vriendschap.
Luku bun nanga suma yu e hori matifasi.
Pas op met wie je vriendschap houdt.
meki
1)
ww.
iets maken.
Mi aksi a temreman fu meki wan bangi gi mi.
Ik vroeg de timmerman om een bank voor mij te maken.
ant:
broko1.
Van: Eng.
Etym.:
make
.
2)
ww.
veroorzaken.
Na a bigi alen fu freida meki tak' furu sma no kon.
De zware regen van vrijdag was de oorzaak dat vele mensen niet kwamen.
3)
ww.
iets herstellen, repareren.
Sensi mi meki a oloisi, noiti moro a tan tiri.
Sinds ik de klok hebt gerepareerd, is het nooit meer stil gebleven.
A brom fu mi broko. Mi mus meki en baka.
Mijn bromfiets is kapot. Ik moet het herstellen.
Var.:
meki ... baka.
4)
ww.
iets laten doen.
Meki mi taigi yu wan sani.
Laat me je iets vertellen.
dat' meki
vw.
daarom.
Mi brom no ben abi oli. Dat' meki mi no ben man kon esde.
Mijn bromfiets had geen benzine. Daarom kon ik gisteren niet komen.
Lett: dat maakt.
1)
vw.
waarom.
Mi no sabi san meki a no kon esde.
Ik weet niet waarom hij gisteren niet kwam.
Lett:"wat maakt" of "wat veroorzaakt".
2)
vraag.
waarom.
San meki den sma fu yu kon so lati?
Waarom zijn jouw mensen zo laat gekomen?
syn:
sanede.
fu sanede meki
vraag.
waarom.
Fu sanede meki yu kon so lati?
Waarom ben je ook zo laat gekomen? (Je wist wel beter!)
Gebruik: Het wordt rhetorisch gebruikt en houdt een verwijt in.
memre1
1)
ww.
zich herinneren.
Mi no man memre moro san yu ben taigi mi.
Ik kan me niet meer herinneren wat je me gezegd hebt.
2)
overg.ww.
herinneren aan iets.
Efu yu no memre Norbert fu go teki den pikin na skoro, a o fergiti den.
Als je Norbert niet eraan herinnert om de kinderen van school af te halen, zal hij hen vergeten.
memre2
znw.
lid.
Mi no man nyan granbun bika mi a no wan memre fu a kerki disi.
Ik kan niet deelnemen aan het avondmaal omdat ik geen lid ben van deze kerk.
menti
znw.
een of andere muntsoort.
ment'watra
znw.
een oplossing van pepermuntolie in water (het wordt o.a. gebruikt voor babies bij bepaalde buikklachten).
meri
ww.
beroeren, lichtjes aanraken.
Yu si a soft ini a ijskasi? No meri en!
Zie je de soft daar in de ijskast? Raak hem niet aan!
A doi fu en hati en so tranga tak' not'noti no man meri en.
Zijn duim doet hem zo vreselijk pijn dat hij zelfs de lichtste beroering niet kan verdragen (lett: dat helemaal niets het mag aanraken).
Zie:
fasi4.
2)
ww.
aanraken (emotioneel).
Wi e begi tak' Gado sa meri en.
We bidden dat God hem zal aanraken.
merki
1)
znw.
melk.
Go bai tu paki merki gi mi.
Ga twee pakken melk voor me kopen.
2)
ww.
melken.
Ala dei den buru mus merki den kaw fu den.
Elke dag moeten de boeren hun koeien melken.
merkikan
znw.
melkkan, wordt gebruikt om melk in te schenken.
merkipatu
znw.
melkpot, waarin je melk kookt.
merkitodo
znw.
boomkikkersoort.
Phrynohyas venulosa (Hylidae).
mesre
1)
ww.
bouwen met mortel en specie, metselen.
2)
ww.
bestrijken met cement.
3)
bnw.
metsel.
A e du mesre wroko.
Hij is metselaar. (lett: Hij verricht metselwerk.)
mesre ... tapu
ww.
dicht metselen.
Fosi yu ferfi a ososkin, yu mus mesre den olo tapu.
Voordat je het huis verft, moet je de gaten dicht metselen.
meti
1)
znw.
dier, beest.
Odo: Ala den meti fu a busi e nyan kasaba, ma konkoni e tyari nen.
Spreekwoord: Alle dieren in het bos eten kassave, maar het konijn is de zondebok.
Zie:
bus'meti.
3)
znw.
vlees.
Di a wagi naki en, a puru wan bigi pisi meti fu en futu.
Toen de wagen hem aanreed, heeft het een groot stuk vlees van zijn voet weggeslagen.
mi
vnw.
1ste pers. enkelvoud vnw; ook bezittelijk gebruikt (ik, me, mij, mijn).
Mi priti mi empi.
Ik heb mijn hemd gescheurd.
Gi mi en dya.
Geef hier (lett: geef het me hier).
mindri
1)
znw.
midden.
Te yu e bigin fu prati a nyanyan, dan yu mu bigin na mindri.
Als je het eten begint te verdelen, moet je eerst in het midden beginnen.
2)
voorz.
tussen.
Fa a boi kan psa mindri den tu oto?
Hoe kan de jongen tussen beide auto's passeren?
mindribaka
znw.
rug.
Den man e wroko sondro empi, poti den
mindribaka gi a son.
De mannen werken zonder hemd met de rug in de zon.
mindribere
znw.
midden van de buik.
Den pikin dis'ten lobi weri syatu krosi san e poti den
mindribere na doro.
De jonge dames van deze tijd dragen graag korte kleding stukken waarbij hun buik bloot blijf.
mindriman
znw.
een middelaar of tussenpersoon.
mindrineti
bw.
middernacht, midden in de nacht.
Zie:
Zie tabel onder:
dei.
mindrisei
znw.
middenkant.
A banti fu mi boro let' na mindrisei.
Mijn band is net aan de middenkant geboord.
mira
znw.
mier.
Formicidae, (O. Hymenoptera).
Er zijn verschillende miersoorten in Suriname, o.a.
alukumira, kras'mira, papamira,
redimira, siseimira, sukrumira,
wakawaka-mira, and yayomira.
miri
znw.
molen, pelmolen.
Fosten ala sneisi wenkri ben abi wan kakaw miri.
Vroeger hadden alle chinese winkels een cacaomolen.
Zie:
mara.
misi1
ww.
missen.
Mi misi fu kapu a sneki.
Ik miste bij het kappen van de slang.
Sensi mi mama gwe, mi e misi en furu.
Sinds mijn moeder weg is, mis ik haar veel.
Gebruik: wordt gebruikt voor handelingen en ook gevoelens.
no abi misi
gezegde.
zeker.
Lodi ben de wan bun ontiman. Te a sutu a no abi misi.
Lodi was een goede jager. Wanneer hij schoot, was het altijd raak.
misi2
znw.
meisje, vrouw, mevrouw, meesteres, dame.
Misi, skoifi yu futu pikinso meki mi psa.
Mevrouw, kun u uw voeten even verschuiven zodat ik langs kan gaan?
Gebruik: verouderd.
misrefi
wederkerend.vnw.
mezelf.
Mi gi misrefi mankeri di mi ben e kapu den taki.
Ik heb mezelf verwond toen ik de takken kapte.
miti1
1)
ww.
ontmoeten.
Di mi ben rei go na oso, mi miti mi brada ondro pasi.
Toen ik naar huis reed, ontmoette ik mijn broer onderweg.
miti baka
ww.
weerzien.
Tra leisi te wi miti baka dan wi kan taki a tori moro fara.
Wanneer we elkaar weer zien kunnen we verder over deze zaak praten.
2)
ww.
overkomen.
Mi no ben prakseri taki so wan sani bo miti mi tide.
Ik had niet gedacht dat zoiets mij zou overkomen vandaag.
3)
ww.
raken, bij elkaar brengen, aansluiten.
No meki den tu kabel disi miti, noso yu o bron a triki-isri.
Laat deze twee kabels elkaar niet raken, anders zal het strijkijzer doorslaan.
miti ... kon na wan
gezegde.
aan elkaar verbinden of knopen.
Teki ala den pis'pisi titei dan yu e miti den kon na wan.
Neem al de stukjes touw en verbind ze aan elkaar.
m'ma
znw.
moeder.
(wisselvorm van mama).
Zie:
Zie tabel onder:
famiriman.
modo
1)
znw.
mode.
Disi ben de a modo fu mi granm'ma ten.
Dit was de mode uit mijn grootmoeders tijd.
2)
bnw.
modieus.
A boi disi modo. Ala dei a e weri den moro moi jeansbruku.
Deze jongen is modieus. Elke dag draagt hij de mooiste jeansbroeken.
meki modo
gezegde.
mode maken, pronken.
Di a meisje si a boi a bigin meki modo.
Toen het meisje de jongen zag begon ze te pronken.
fon nanga mofo
gezegde.
overbluffen, door grootspraak iemand tot zwijgen brengen.
langa ... mofo
gezegde.
een lange mond opzetten.
Eduard langa en mofo, dan a meki wan tyuri.
Eduard zette een lange mond op, en maakte dan een tyuri.
mofo ... gi ... wroko
gezegde.
iemand die zijn mond niet kan houden.
Efu yu sabi taki yu mofo e gi yu wroko, dan betre un no taigi yu.
Als je weet dat je je mond niet kan houden, dan is het beter dat we je het niet zeggen.
naki ... mofo
gezegde.
sla de mond.
Di a taigi mi taki a o dede, mi taigi en fu naki en mofo.
Toen hij me zei dat hij zou sterven, zei ik hem om zijn mond te slaan.
(om te voorkomen dat hetgeen men gezegd heeft plaats vindt; het gaat gepaard met het tikken op de mond).
nanga opo mofo
gezegde.
Nanga opo mofo un ben sidon luku a televisie.
Verbaasd zaten we te kijken wat er op de televisie gebeurde.
nyan ... nanga mofo
gezegde.
praten op zo een manier dat de tegenpartij geen gelegenheid krijgt om iets in te brengen.
No taki nanga a man dati. A o nyan yu nanga en mofo.
Praat niet tot de man. Hij geeft je de gelegenheid niet te spreken.
seki ... mofo
gezegde.
Te bigisma e taki, pikin-nengre no mus seki den mofo.
Wanneer de ouderen praten, moeten de kinderen zwijgen (lett: moeten de kinderen hun mond niet bewegen).
tapu ... mofo
gezegde.
iemand de mond snoeren, het zwijgen opleggen.
Di un si taki a e taki sani san no fiti, un tapu en
mofo gi en.
Toen we merken dat hij dingen zei die niet geschikt waren,
legden we hem het zwijgen op.
wan sek'seki mofo
gezegde.
Te un o sidon taki tide neti, wan pikin sek'seki mofo mus de.
Wanneer we vanavond zullen zitten praten, moet er een
versnappering zijn.
wasi ... mofo
idioom.
tanden poetsen.
Te mi opo te mamanten, mi e wasi mi mofo.
Als ik 's morgens opsta, poets ik mijn tanden.
2)
znw.
hapje.
A nyanyan fu yu e smeri switi. Gi mi wan mofo.
Jouw eten ruikt lekker. Geef me een hap.
hari wan mofo
gezegde.
een slok nemen.
Langa a kan gi mi meki mi hari wan mofo watra.
Reik me de kan aan zodat ik een slok water kan nemen.
3)
znw.
wat er gezegd wordt.
Odo: Mama mofo na bana watra.
Spreekwoord: De uitspraken van een moeder zijn niet uit te wissen.
firi ... mofo
gezegde.
iemand proberen uit te horen.
Di den e koiri e taki tori, a p'pa fir'firi a boi
mofo efu a sabi wan sani fu a moni di lasi.
Terwijl ze wandelden en babbelden probeerde de vader de jongen
uit te horen of hij iets wist van het verdwenen geld.
psa ... mofo
gezegde.
iets doen wat verboden is.
Fa a boi psa en p'pa mofo, a ben syen fu go baka na oso.
Omdat de jongen gedaan had wat zijn vader hem verboden had, schaamde hij zich om terug naar huis te gaan.
misi ... mofo
gezegde.
verspreken, iets zeggen dat je niet van plan was te zeggen of beter niet had kunnen zeggen.
A baas taigi den man fu wroko moro tranga, ma a misi en mofo tak' afu fu den o lasi den wroko.
De baas zei aan de arbeiders om harder te werken, maar hij
versprak zich door te zeggen dat de helft van hen met ontslag zouden gaan.
koti wan sma mofo
gezegde.
iemand in de rede vallen, toespraak van iemand onderbreken.
Brada, mi no e koti yu mofo, ma meki mi taki a sani disi.
Man, ik wil je niet onderbreken, maar laat me dit zeggen.
meki mofo
gezegde.
afspreken, beslissen, overeenkomen.
Fu sanede yu e kragi? Fosi yu bigin wroko un ben
meki mofo tak' na someni moni mi bo pai yu.
Waarom klaag je? Voordat je bent begonnen met werken hebben we afgesproken dat ik je zoveel zou betalen.
syn:
kruderi2.
Zie:
besroiti;
agri.
moro mofo
gezegde.
ondragelijk, onhoudbaar, te veel.
No wakti te a sani kon moro mofo fosi yu du wan sani.
Wacht niet totdat het je te veel wordt voordat je er iets aan doet.
Zie:
yere skin.
poti takru/ogri mofo
gezegde.
kwaad veroorzaken door negatief erover te praten, ongeluk voorspellen.
puru mofo
gezegde.
herroepen of intrekken van worden.
Baka di a m'ma kosi a pikin, a bigisma fu sei taigi en tak' a mus puru mofo noso a pikin o kisi fyofyo.
Nadat de moeder het kind uitgescholden had, zei het oude vrouwtje van naast haar om de woorden te herroepen, anders zou het kind
fyofyo oplopen.
suku mofo
bnw.
aanstoot gevend.
A pikin disi suku mofo. Awinsi a no sabi yu, a luku yu nanga sker'ai.
Dit kind geeft altijd aanstoot. Ook al kent ze je niet, kijkt ze je scheel aan.
suku ... mofo
gezegde.
uitlokken.
Someni langa den sma fu sei e suku mi mofo, ma mi no e piki den.
De buren lokken me allang uit, maar ik geef ze geen antwoord.
taki mofo
gezegde.
in de winti cultuur is het een gebed uitspreken.
Un go miti wan grupu sma ini a berpe e taki mofo na wan grebi.
We zijn een groepje in de begraafplaats gaan aantreffen die bezig waren een gebed uit te spreken bij een graf.
taki wan mofo
gezegde.
zijn zegje doen.
Di a kba taki wan mofo, a saka sidon baka.
Nadat hij zijn zegje gedaan had, ging hij weer zitten.
4)
znw.
bek (van een vogel of dier).
Odo: Kakalaka no abi leti na fowru mofo.
Spreekwoord: Het zwarte schaap zijn (lett: De kakkerlak heeft geen rechten in de bek van de kip.)
5)
znw.
monding, mondstuk, opening.
Yu mu poti wan planga fu tapu a mofo fu a peti.
Je moet de opening van de put met een stuk plank dichtmaken.
Var.:
mofosei.
6)
znw.
punt.
Kapu wan mofo gi a tiki fu poti en na a sisibi.
Maak een punt aan de stok om de bezem eraan te zetten.
7)
znw.
duidt aan het gebied vlak voor of vlak bij iets.
Bari den pikin fu den no prei na a mofo liba.
Waarschuw de kinderen dat ze niet te dichtbij de rivier spelen.
Omeni langa mi no si Hendrik, dan tide un miti
mofo EBS.
Ik heb Hendrik lange tijd niet gezien, maar vandaag hebben we elkaar vlak voor EBS ontmoet.
mofo wowoyo
de voorkant van de centrale markt waar mensen dingen op straat verkopen.
Zie trefwoord: mofo wowoyo.
mofodoro
bw.
voor de deur, voorerf, straat voor het huis.
Te neti mi granmama e sidon na mofodoro e taki tori nanga birfrow.
's Avonds zit oma met buurvrouw voor de deur te babbelen.
mofokoranti
znw.
gerucht, geruchtenmachine.
Mofokoranti taki na den skowtu srefi kiri a man.
Geruchten doen de ronde dat de politie de man zelf gedood heeft.
mofoneti
bw.
avondschemering, vooravond (van 6:00 tot 7:30 nm).
A: O lati yu o kon na oso? B: Te mofoneti.
A: Hoe laat kom je thuis? B: In de vooravond.
mofosei
Zie trefwoord: mofo.
znw.
monding, mondstuk, opening.
moi
1)
bnw.
mooi, aardig, knap (van uiterlijk).
Tide yu e weri wan moi empi.
Vandaag draag je een mooi hemd.
A enki fadon tapu mi moi moi empi.
De inkt is op mijn hele mooie hemd gevallen.
Gebruik: Dit woord kan herhaald worden om nadruk op de eigenschap te leggen.
ant:
takru.
2)
ww.
mooi maken, versieren.
(variant van moimoi).
moimoi
ww.
mooi maken, versieren.
Den man moimoi a oso fu a friyaridei.
Ze hebben het huis versierd in verband met de verjaardag.
Var.:
moi.
moismoisi
znw.
muis.
Mus musculus (Muridae).
Morph.: redup.
2)
znw.
kortstaart opossum.
Monodelphis brevicaudata (Didelphidae).
Zie:
awari.
moksi
1)
ww.
mengen, vermengen.
A dresi disi yu mus moksi nanga pikinso watra.
Deze medicijn moet je met een beetje water vermengen.
ant:
prati.
2)
bnw.
gemengd, doorelkaar.
Fosi, den boi nanga den umapikin no ben go na a srefi skoro, ma now moro furu fu den skoro na moksi skoro.
Vroeger gingen jongens en meisjes niet naar dezelfde school, maar nu zijn de meeste scholen gemengde scholen.
Mi no man feni a buku san yu aksi bika ala den buku
moksi ini a kasi.
Ik kan het boek niet vinden dat je me gevraagd hebt omdat al de boeken door elkaar in de kast liggen.
moksi kon na wan
ww.
verzamelen, bij elkaar komen.
Den bigiman fu a kondre moksi kon na wan fu taki abra den nowtu fu a kondre.
De notabelen zijn bij elkaar gekomen om de problemen van het land te bespreken.
moksi meti
bnw.
met verschillende soorten vlees.
Gi mi wan tyauw min moksi meti.
Geef me een tjauw min met verschillende soorten vlees.
Gebruik: het wordt meestal gebruikt bij gerechten in chinese restauranten.
moksi-aleisi
znw.
éénpansgerecht van rijst met: pesi, of groente, en (gedroogde) garnaaltjes, en/of vis en (gezouten of gedroogde) vlees, en/of kokosmelk en pepers food.
moksimoksi
ww.
dooreen mengen.
A blaka nanga weti ferfi, yu mus moksimoksi en te a tron grijs.
Je moet de zwarte en de witte verf grondig mengen totdat het grijs wordt.
Morph.: redup.
moksipatu
1)
znw.
verschillende soorten groenten of vlees samen in een pot klaargemaakt.
A nyanyan san mi bai esde ben de wan moksipatu. A ben abi bitawiwiri, klarun, gomawiwiri, tayawiwiri, waranfisi, sowtumeti, agumeti, nanga sowtufisi. A ben switi!
Het eten dat ik gisteren gekocht had bestond uit verschillende groenten met vlees. Er was bitawiwiri, klarun, gomawiwiri, tajerblad, gerookte vis, zoutvlees, varkensvlees, en zoute vis. Het was lekker!
2)
znw.
een maaltijd waar verschillende soorten gerechten zijn aangeboden.
Di mi granmama friyari a bori ala sortu sani: pom, pastei, los'fowru, doksi, bami, nasi, pindasupu, moksi-aleisi, kari kon. A ben de wan trutru moksipatu.
Toen mijn grootmoeder jarig was kookte ze allerlei soorten gerechten: pom, pastei, geroosterde kip, eend, bami, nasi, pindasoep, moksi-aleisi, enzovoorts. Het was echt een aangerichte tafel.
moni
1)
znw.
geld.
Fosi mun tapu dan ala mi moni kba.
Voor de maand om is heb ik geen geld meer.
syn:
sensi1.
2)
znw.
loon, salaris.
Ala yari lanti e opo a moni fu den lantiman.
Elk jaar verhoogt de overheid de salarissen van de landsdienaren.
monibon
znw.
geldboom.
Mi no abi a monibon.
Ik heb geen geldboom.
monigreba
znw.
geldwolf; rijkaard.
A man dati na wan monigreba. A gridi gi moni.
Die man is een geldwolf. Hij is gierig op geld.
moniman
znw.
iemand die veel geld heeft en het op opvallende wijze uitgeeft.
Zie:
guduman.
monkimonki
znw.
doodskopaapje, doodshoofdaapje, eekhoornaap.
Saimiri sciureus (Cebidae).
Morph.: redup.
Zie:
monki.
monkimonkikersi
znw.
Surinaams kers, geribde kers.
Eugenia uniflora (Myrtaceae).
De bladeren worden gedroogd en voor medicinale doeleinden gebruikt.
montyi
znw.
moot, partje (b.v. van citrusvrucht).
Spelling variation: monki
monyo
ww.
overvloedig zijn, wemelen van, stikken van.
Piren ben monyo ini a watra.
Het water wemelde van piranha.
Kawna abi apresina? Brada, apresina e monyo dape.
Zijn er sinaasappelen te Commewijne? Meneer, sinaasappels
zijn in overvloed daar.
syn:
lai.
mope
znw.
varkenpruim.
Spondias mombin (Anacardiaceae).
fel geeloranje vrucht die zeer zuur is. Het wordt meer gestoofd gegeten of tot sap verwerkt.
morgu
tw.
goedemorgen.
Gebruik: Kan worden gebruikt als je iemand ontmoet of als je weg gaat in de morgen uren. In Paramaribo zegt men liever 'goedemorgen'.
Zie:
kuneti;
adyosi.
morisi
znw.
palmsoort.
Mauritia flexuosa (Palmae).
moro
1)
onbep.telw.
meer.
Poti moro watra ini a embre.
Doe meer water in de emmer.
moro nanga moro
bw.
steeds (meer), herhaaldelijk.
Moro nanga moro a watra e kren ini a liba.
Het water wordt steeds hoger in de rivier.
2)
bw.
meer.
Fa a alen kon mi no ben man kon moro.
Omdat het regende, kon ik niet meer komen.
3)
bw.
geeft de vergrotende trap, -er.
Mi brada moro langa.
Mijn broer is langer.
(moro) ... moro
bw.
-er dan.
Mi brada (moro) langa moro mi.
Mijn broer is langer dan ik.
moro ... wan
bw.
geeft de overtreffende trap, -ste.
Mi brada na a moro langa wan.
Mijn broer is de langste.
4)
ww.
overmeesteren, te zwaar.
A wroko disi e moro mi.
Dit werk is te zwaar voor mij.
syn:
hebi.
morsu
1)
ww.
vies maken, morsen.
Den pikin morsu a heri gron nanga aleisi.
De kinderen morsten rijst over de hele vloer.
2)
bnw.
slordig, vies, smerig.
Den sma disi morsu. Ala sei yu e si wanlo dotdoti sani.
Deze mensen zijn slordig. Overal zie je rommel.
motyo
1)
znw.
hoer, slet, prostituee.
Zie:
huru.
2)
ww.
hoereren.
motyolibi
znw.
promiscue gedrag.
Mi no man nanga a motyolibi fu en moro.
Ik kan het hoeren gedrag van haar niet meer verdragen.
syn:
hurulibi.
Morph.: compound.
motyop'pa
znw.
vrouwenverleider, iemand die vrouwen versierd.
Morph.: compound.
mow
znw.
mouw.
Van: NL.
Etym.:
mouw
.
meki muiti
ww.
moeite maken.
Mi meki someni muiti fu kisi a rijbewijs.
Ik heb zoveel moeite gedaan om een rijbewijs te krijgen.
2)
znw.
bezwaar.
Tide mi no abi muiti fu leni yu mi oto.
Vandaag heb ik geen bezwaar om je mijn auto uit te lenen.
syn:
trobi.
mun
1)
znw.
maand.
Te mun tapu yu o kisi a moni.
Eind van de maand krijg je dat geld.
2)
znw.
maan.
munde
znw.
maandag.
Zie:
Zie tabel onder:
wiki1.
munduku
znw.
maandverband.
A mu weri wan munduku bika a de na en futu.
Ze moet een maandverband dragen omdat ze ongesteld is.
munkenki
1)
znw.
volle maan.
Te furu mun de, dan yu kan si a munkenki fruk'fruku bakadina.
Tijdens volle maan is de maan heel vroeg 's middags te zien.
2)
znw.
maneschijn.
Kon un go koiri pikinso. A neti moi, munkenki de.
Laat ons een beetje gaan wandelen. Het is een mooie avond met maneschijn.
murudresi
znw.
medicijn voor baarmoederklachten.
mus
Zie trefwoord: musu1.
hulpww.
moeten.
musu1
hulpww.
moeten.
Mi mu go koti mi wiwiri.
Ik moet mijn haar laten knippen.
Ala den mama mus tyari den pikin fu go teki spoiti.
Alle moeders moeten hun kinderen laten vaccineren.
Te den pikin tapu fo yari, den mus fu go na skoro.
Als de kinderen vier jaar oud zijn, moeten ze naar school.
Spelling variation: mu, mus
musudei
bw.
's morgens vroeg, tussen 3:00 en 5:00 uur v.m.
Gebruik: Het kan ook betekenen na 12:00 uur 's nachts.
Zie:
Zie tabel onder:
dei.
Var.:
mus'dei-mamanten.
Spelling variation: mus'dei
musye
znw.
een bejaarde creoolse vrouw; wordt ook gebruikt als aanspreektitel.
Zie:
grani;
oma.
Copyright © 2003