N - n
na1
ww.
zijn.
Den tu man na skowtu.
De twee mannen zijn agenten.
Gebruik: Wordt alleen gebruikt in de tegenwoordige tijd.
Zie:
de1.
na2
1)
voorz.
voorzetsel dat de plaats aanduidt.
Mi e go na mi mama oso.
Ik ga naar mijn moeders huis.
Mi de na mi mama.
Ik ben bij mijn moeder.
Poti a sensi a tapu a tafra.
Zet het geld op de tafel.
Gebruik: Na kan ook met andere voorzetsels gebruikt worden, b.v.
na ini 'in', na tapu 'op', enz.
Var.:
a3.
2)
voorz.
bij.
San den sma ben du fosi te yu ben kari wan bigisma
na en nen?
Wat deed men vroeger als je een volwassene bij zijn naam noemde?
3)
lidw.
geeft nadruk op een zinsdeel dat voorop in een zin wordt geplaatst.
Na kon yu e kon fu teki a moni kba?
Kom je nu al het geld halen?
Na yu fufuru mi moni!
Jíj hebt mijn geld gestolen!
Na drape un mus go.
Dáár moeten we gaan.
na3
Zie trefwoord: a2.
lidw.
enkelvoud bepaald lidwoord (de, het).
na di
vw.
omdat.
Na di den dagu bari so mi no kon ini a dyari.
Omdat de honden zo blaften ben ik niet op het erf gekomen.
syn:
bikasi;
fu di.
nafun
tw.
goedenavond.
Gebruik: Wordt gebruikt als je iemand ontmoet in de avond uren. In Paramaribo zegt men liever 'goedenavond'.
Zie:
morgu;
adyosi;
kuneti.
nai
ww.
naaien.
Mama e nai krosi gi ala en pikin.
Moeder naait kleren voor al haar kinderen.
Zie:
nanai;
kleriman;
sneiri.
naki
1)
ww.
slaan.
Kaba! Mi o naki yu!
Houd op! Ik sla je, hoor!
Zie:
fon;
tuma.
Van: Eng.
Etym.:
knock
.
fu naki dagu
gezegde.
in overvloed, overvloedig.
Nyanyan de fu naki dagu!
Er is een overvloed aan eten!
syn:
bogobogo.
naki wan ...
ww.
met iets slaan.
Mi naki a sneki wan tiki, dan mi trowe en abra a skotu.
Ik sloeg de slang met een stok, en gooide hem over de schutting.
2)
ww.
uitkloppen.
Go naki a figifutu gi mi na dorosei.
Ga die mat voor me buiten uitkloppen.
nak'naki
ww.
meermalen slaan.
Aka a fensre, noso a o nak'naki te winti e wai.
Zet de venster op de haak, anders zal hij heen en weer slaan als de wind waait.
Morph.: redup.
nanai
znw.
naald.
Spelling variation: n'nai
nanasi
znw.
ananas.
Ananas comosus (Bromeliaceae).
nanga
1)
vw.
en.
Boiki papa ben kweki fowru nanga wan kaw.
Boiki's vader kweekte kippen en een koe.
Zie:
èn.
Var.:
anga2.
2)
voorz.
met, samen met.
Mi go nanga mi brada na foto.
Ik ging met mijn broer naar de stad.
ant:
sondro.
nangra
1)
znw.
nagel (van de hand of voet).
whole:
finga.
2)
znw.
klauw (van een dier).
naniwagi
znw.
vroeger was het een lijkwagen voor de armen.
napi
znw.
aardvruchtsoort.
Dioscorea trifida (Dioscoreaceae).
gen:
gron-nyanyan.
nati
1)
ww.
nat maken.
Alen nati mi te mi krosi dropu.
De regen maakte me kletsnat.
Van: NL.
Etym.:
nat
.
2)
bnw.
nat.
A empi fu mi nati; mi no man weri en.
Mijn hemd is nat; ik kan het niet dragen.
nat'nati
1)
ww.
vochtig maken, besprenken.
Yu mu nat'nati den krosi fosi yu kan triki den.
Je moet de kleren vochtig maken voordat je ze kan strijken.
2)
bnw.
vochtig, kleverig.
Gebruik: normaal uitgesproken.
3)
bnw.
doordrenkt.
Gebruik: uitgesproken met nadruk.
Morph.: redup.
ne
vw.
duidt aan dat iets op hetzelfde tijdstip gebeurd.
Di mi opo a doro, ne mi si Hendrik e kon.
Toen ik de deur open deed, zag ik nt (op dat moment) dat Hendrik eraan kwam.
Zie:
dan1.
nefo
1)
znw.
neef.
Gebruik: jongens zeggen ook soms ne.
2)
znw.
neef.
Zie:
Zie tabel onder:
famiriman.
2)
znw.
halsopening.
Mi lobi a bosroko ma a neki-olo smara.
Ik hou van de trui maar de halsopening is nauw.
neleki
bw.
net als.
Den boi disi e wroko tranga neleki fa den ppa ben wroko tranga.
Deze jongens werken hard, net zoals hun vader dat deed.
syn:
soleki.
tyari ... nen
ww.
iemands naam dragen.
Mi tyari mi mama nen.
Ik draag mijn moeders naam.
tyari nen
gezegde.
zondebok, schuld dragen.
Odo: Ala bus'meti e nyan kasaba, ma konkoni e tyari nen.
Spreekwoord: Alle bosdieren eten kassave, maar het konijn is de zondebok.
2)
onoverg.ww.
heten.
A: Fa a langa boi nen san e lon dape? B: A nen Jerrel.
A: Hoe heet die lange jongen die daar rent? B: Hij heet Jerrel.
Zie:
kari.
nene
znw.
oudere kinderverzorgster of huisbediende, grootmoeder, oude vrouw.
Gebruik: wordt niet meer zo vaak gebruikt.
Zie:
gangan;
musye;
Zie tabel onder:
famiriman.
2)
bnw.
creoolse.
3)
znw.
man.
Tranga nengre no de dape.
Er zijn daar geen sterke mannen.
Var.:
man-nengre.
4)
znw.
Sranan Tongo.
A man disi e taki soso nengre.
Deze man spreekt alleen maar Sranan Tongo.
syn:
nengretongo.
nengredoro
znw.
poort (naar achtererf).
meestal is het smal en gemaakt van gebruikte zinkplaten.
nengrenoto
znw.
sawarinoot.
Caryocar nuciferum (Caryocaraceae).
Ook bekend als sawarinoto.
Zie:
noto.
nengre-oso sabi
znw.
specifieke kennis van zaken betreffende de Afro-Surinaamse cultuur.
nengre-oso siki
znw.
bepaalde ziekte verschijnselen waarvan men gelooft dat de oorzaak op cultureel vlak ligt.
syn:
nengresiki.
nengresiki
znw.
geestelijke ziekten die behandeld moeten worden door een wonderdokter.
Datra dresi no e yepi nanga nengresiki.
Medicijn van de dokter helpt niet bij geestelijke ziekten.
Zie:
datrasiki.
Var.:
nengre-oso siki.
neti
1)
znw.
nacht.
Den srudati lasi dri dei nanga tu neti ini a busi.
De soldaten waren drie dagen en twee nachten in het bos verdwaald.
A e teki neti meki dei.
Gezegde: Hij werkt dag en nacht (lett: hij maakt van de nacht een dag.)
Zie:
Zie tabel onder:
dei.
2)
bw.
tijdstip na zonsondergang en voor zonsopgang.
Te neti yuru dan birman nanga en frow lobi go teki wan koiri.
Buurman en buurvrouw zijn gewend 's avonds een wandeling te maken.
no
1)
bw.
niet, geen.
Mi no man kon tamara.
Ik kan morgen niet komen.
No wan enkri sma kon tide.
Geen enkel persoon is vandaag gekomen.
2)
tw.
uitdrukking van ontkenning, nee, neen.
A: Yu o kon tamara? B: No, mi no o kon.
A: Kom je morgen? B: Nee, ik kom niet.
Var.:
nono.
3)
tw.
vragend partikel waarop men een bevestiging verwacht.
A film ben span, no?
De film was spannend, niet waar?
4)
tw.
duidt verwondering aan.
A: I yere tak' a man dati dede? B: Nò? Fa a du dede?
A: Heb je gehoord dat die man is overleden? B: Echt waar? Hoe is hij komen te sterven?
no wan
telw.
geen enkel, niet één.
A no abi no wan pikin.
Ze heeft geen enkel kind.
Zie:
noti.
nofo
telw.
genoeg.
A batra abi nofo watra.
De fles heeft genoeg water.
nofotron
bw.
dikwijls, vaak genoeg.
Mi bari en nofotron fu no waka nanga den boi dati.
Ik heb hem vaak genoeg gewaarschuwd om niet met die jongens op te trekken.
noiti
bw.
nooit, nimmer.
Noiti mi kisi ini mi prakseri taki so wan sani bo psa.
Ik had nooit kunnen denken dat zoiets zou gebeuren.
noko
znw.
hoogste punt van een gebouw, nok, top.
nomo
1)
bw.
slechts, enkel, echter, maar.
Mi go wan leisi nomo na Nickerie.
Ik ben slechts een keer naar Nickerie geweest.
Van: Eng.
Etym.:
no more
.
2)
vw.
echter, maar, wel.
Nomo di a bigin taki, a trawan ati bron.
Toen hij echter begon te praten, werd de andere boos.
syn:
dan1;
ma2.
nomonomo
bw.
voortdurend, al maar door.
Nomonomo mi taki nanga a pikin fu a leri na skoro.
Voortdurend zeg ik het kind om goed te leren op school.
syn:
dorodoro2.
Morph.: redup.
nomru
znw.
nummer, getal.
TABEL 5: Cijfers
|
1 |
wan |
30 |
dritenti |
2 |
tu |
31 |
dritenti-na-wan |
3 |
dri |
32 |
dritenti-na-tu |
4 |
fo |
... |
|
5 |
feifi |
40 |
fotenti |
6 |
siksi |
50 |
feifitenti |
7 |
seibi |
60 |
siksitenti |
8 |
aiti |
70 |
seibitenti |
9 |
neigi |
80 |
aititenti |
10 |
tin |
90 |
neigitenti |
11 |
erfu |
100 |
wan hondru |
12 |
twarfu |
101 |
wan hondru nanga wan |
13 |
tin-na-dri |
102 |
wan hondru nanga tu |
14 |
tin-na-fo |
... |
|
15 |
tin-na-feifi |
110 |
wan hondru nanga tin |
16 |
tin-na-siksi |
111 |
wan hondru nanga erfu |
17 |
tin-na-seibi |
112 |
wan hondru nanga twarfu |
18 |
tin-na-aiti |
113 |
wan hondru nanga tin-na-dri |
19 |
tin-na-neigi |
114 |
wan hondru nanga tin-na-fo |
20 |
tutenti |
... |
|
21 |
tutenti-na-wan |
200 |
tu hondru |
22 |
tutenti-na-tu |
300 |
dri hondru |
23 |
tutenti-na-dri |
... |
|
24 |
tutenti-na-fo |
1.000 |
wan dusun |
25 |
tutenti-na-feifi |
... |
|
26 |
tutenti-na-siksi |
1.000.000 |
wan milyun |
27 |
tutenti-na-seibi |
|
|
28 |
tutenti-na-aiti |
|
|
29 |
tutenti-na-neigi |
|
|
nono
tw.
uitdrukking van ontkenning, neen, geenszins.
Wi o wroko tide te siksi yuru? Nono, tamara baka.
Zullen we vandaag tot zes uur werken? Neen, morgen weer.
Yu denki tak' Anansi ben teki leri fu a sani disi? Nono. A no e kba nanga a gridifasi fu en.
Denk je dat Anansi lering hieruit getrokken heeft? Geenszins! Hij leert zijn gierigheid niet af.
Zie:
kwet'kweti.
bro noso
gezegde.
de neus snuiten.
A boi no sabi fu bro en noso ete.
De jongen weet zijn neus nog niet te snuiten.
broko ... noso
gezegde.
geeft aan dat iets een heerlijke aroma verspreid.
A broin bontyi san birfrow bori tide broko mi noso!
De bruine bonen die buurvrouw vandaag kookte had een heel lekkere geur.
hari ... noso
ww.
de neus optrekken, snotteren.
Fa a abi a frikowtu, a e hari en noso heri dei.
Omdat hij verkouden is snottert hij de hele dag.
hari ... noso
gezegde.
de neus ophalen voor iets.
Te wan sani no fiti en ai, a e hari en noso.
Als iets niet naar haar zin is, haalt ze er haar neus voor op.
noso2
bw.
anders, of, indien niet.
Yu no mus go drape noso yu o kisi mankeri.
Je moet daar niet gaan anders zal je een ongeluk krijgen.
noti
ontken.vnw.
niets.
A: San psa nanga yu? B: Noti no psa nanga mi.
A: Wat is er met jou aan de hand? B: Niets is met mij aan de hand.
Zie:
not'noti.
not'noti
bw.
helemaal niets.
Gebruik: Sterker dan noti.
Morph.: redup.
now
bw.
nu, thans.
Fosi yu ben bai wan bruku bunkopu, ma now yu e pai diri fu en.
Vroeger kon je een broek goedkoop kopen, maar nu moet je er veel voor betalen.
ant:
fosi.
Zie:
nownow.
nownow
bw.
meteen, nu meteen, op dit moment.
Yu mu kon nownow!
Je moet meteen komen!
Mi yere tak' nownow srudati e feti nanga skowtu fu teki a kondre.
Ik hoor dat op dit moment soldaten en agenten aan het vechten zijn om de macht in het land.
syn:
wantron;
wantewante.
Morph.: redup.
nownowde
bw.
nu, thans, op dit ogenblik.
Nownowde soso verkiezing tori e taki.
Momenteel praat men alleen over de verkiezingen.
nowtu
znw.
nood, probleem, moelijkheid.
Mi de klar'klari fu yepi den sma di de na nowtu trutru.
Ik sta klaar om mensen te helpen die echt in nood zijn.
Dati na wan nowtu di kon miti Johan!
Dat is een probleem dat Johan overkomen is!
syn:
problema;
dyam;
broko-ede;
trobi.
2)
ww.
figuurlijk betekend het opmaken, verkwisten, maar ook lijden.
A nyan fakansi na bakrakondre.
Hij genoot zijn vakantie in Nederland.
A nyan ala en moni.
Hij heeft al zijn geld verkwist.
A e nyan pina.
Ze lijdt gebrek.
nyan-oli
znw.
spijsolie.
Spelling variation: nyanyan-oli
nyanprei
ww.
plezier; onbezorgd plezier maken, verheugen.
Gebruik: verouderd.
Zie:
prisiri;
breiti.
Spelling variation: nyamprei
nyofi
bnw.
heel klein.
Fu sanede yu bai den nyofinyofi apresina disi? Yu ben mu piki moro grofu wan.
Waarom heb je deze kleine sinaasappels gekocht? Je had grotere moeten uitkiezen.
syn:
nyoni.
Var.:
nyofinyofi.
nyoni
bnw.
krielig, kleintjes.
Den froktu nyoni a yari disi. Den no bigi leki a yari di psa.
De vruchten zijn kleintjes uitgevallen dit jaar. Ze zijn niet zo groot als vorig jaar.
syn:
nyofi.
nyunsu
znw.
nieuwsbericht.
Leti a radio fu un arki a nyunsu na ini Sranan Tongo.
Zet de radio aan zodat we naar het nieuws in het Surinaams kunnen luisteren.
nyunyun
bw.
fonkelnieuw, gloednieuw, splinternieuw.
Baya! Esde mi libi mi nyunyun slipper na doro, dan dagu nyan en.
Verdorie! Ik ben mijn splinternieuwe slipper gister buiten vergeten en de honden hebben het stuk gebeten.
Copyright © 2003