W - w

wadya ww. wegwaaien. A frigi wadya. De vlieger waait weg. Gebruik: wordt meestal gebruikt voor een vlieger die wegwaait als het touw gesneden is. Var.: waya1.
wagi 1) znw. wagen.
2) znw. auto, voertuig. syn: oto.
wagiman znw. kruier.
wai1 1) ww. waaien, wegwaaien, blazen. Te bakadina a winti e bigin wai switi. 's Middags waait de wind heerlijk. A alen wai. De regen is over (lett: is weggewaaid).
2) ww. zwaaien. Tide mi si mi tanta ini wan bus, dan a wai anu gi mi. Vandaag heb ik mijn tante gezien in een bus en ze zwaaide naar me.
3) ww. wannen. Fosi yu stampu a pinda, dan yu mu wai a buba puru. Voordat je de pinda's stampt, moet je ze eerst wannen.
4) ww. wieden. Mi o wai a grasi pikinso fosi a son kon faya tumsi. Ik zal het gras een beetje wieden voordat het te heet wordt.
5) ww. wijken, ophouden (van een ziekte of aandoening). Baka tu dei a korsu wai. Na twee dagen was de koorts geweken. Zie: saka2.
wai2 1) tw. uitroep van vermoeidheid.
2) tw. uitroep voor hulp. Di a dagu lon baka a pikin, a bari: Wai! Kon yepi mi! Toen de hond achter het meisje aanrende, riep ze: Wai! Kom me helpen. Var.: wui; woi.
wai opo openwaaien. Zie trefwoord: wai opo.
wai tapu dichtwaaien. Zie trefwoord: wai tapu.
wai-anu Zie trefwoord: waiwai-anu. znw. wenkpootje (hagedissoort).
waiwai1 bnw. licht gevoel in het hoofd hebbend, draaierig voelen. Fa mi tnapu tumsi langa ini a son, dan ala mi ede waiwai now. Omdat ik te lang in de zon heb gestaan, voel ik me draaierig. Fa mi dringi tu syot Borgoe, dan ala mi ede waiwai. Omdat ik twee shots Borgoe hebt gedronken, voel ik mij licht in het hoofd. Morph.: redup.
waiwai2 znw. waaier. Var.: waya2.
waiwai-anu znw. wenkpootje (hagedissoort). Cnemidophorus lemniscatus (Teiidae). Ook bekend als kamrawenke. Var.: wai-anu.
waka 1) ww. lopen, wandelen, reizen. Fu di mi no ben man feni wan bus, mi ben abi fu waka kon. Omdat ik geen bus kon vinden, was ik genoodzaakt om te lopen. A man disi waka na furu kondre. Deze man heeft vele landen afgereisd.
go na waka gezegde. op reis gaan. A dei fosi yu go na waka yu mus seti ala yu tori. De dag voor je op reis gaat moet je al je zaken in orde maken.
Waka bun! groet. vaarwel. Zie: Tan bun!.
2) ww. wordt figuurlijk gebruikt voor aflopen, doorgaan, verder, enz. Fa a tori dati e waka now? Hoe is de situatie nu? A oloisi e waka. Het horloge tikt. A sori leki a pasi disi e waka go doro. Het lijkt alsof dit pad verder gaat.
3) ww. ontrouw zijn, uitlopen (sn). A man waka gi en frow. De man heeft voor zijn vrouw uitgelopen.
wakago znw. kleine chachalaca. Ortalis motmot (Cracidae).
wakaman znw. straatjongen; zwerver (iemand die geen vast tehuis heeft).
wakaman taal gezegde. straattaal, dialect gebruikt door de jongens op straat. Gebruik: Dit gezegde is een combinatie van Sranan Tongo en Nederlands. Men gebruikt meer de benaming wakaman taal i.p.v. wakaman tongo.
wakatiki znw. wandelstok.
wakatyopu znw. knikkerspel waarbij men al lopend de bugru van de ander probeert te raken. Zie: yowka.
wakawaka 1) ww. rondlopen, op en neer lopen. Fa den ben e wakawaka ini a oso, a ijskasi bigin degedege. Doordat ze op en neer liepen in het huis, begon de ijskast te wankelen.
2) ww. seksuele relatie met meerdere partners hebben, een promiscue gedrag vertonen, ontrouw zijn. Frow, denki bun fosi yu hori nanga a man dati. Mi yere tak' a e wakawaka tumsi. Vrouw, denk goed na voor je een relatie met die man aangaat. Ik hoor dat hij meerdere relaties heeft.
3) bnw. promiscue. Di a no ben man nanga a wakawaka libi fu en masra moro, a broko a trow. Toen ze het promiscue gedrag van haar man niet meer aankon, scheidde ze van hem.
wakawaka-mira znw. trekmier. (Formicidae, O. Hymenoptera).
wakti 1) ww. wachten, afwachten. Nownowde yu e wakti langa fu feni wan bus. Tegenwoordig moet je lang wachten op een bus. Odo: Dringi dresi wakti siki. Spreekwoord: Voorkomen is beter dan genezen.
2) znw. wacht. A wakti e bigin mindri fu a mun. De wacht begint midden in de maand.
ori wakti gezegde. wacht houden, bewaken. Mi omu e ori wakti te neti na Kersten. Mijn oom houdt 's avonds de wacht bij Kersten.
ori wakti gezegde. op de uitkijk staan. Di de fufuruman broko go ini a wenkri, wan tan hori wakti na dorosei. Toen de dieven in de winkel inbraken, bleef een buiten op de uitkijk staan.
waktiman znw. wachter, bewaker. Zie: ori wakti.
wakti-oso znw. wachthuisje.
walapasneki znw. slangsoort. Pseudoeryx plicatilis (Colubridae).
wan1 1) telw. een. Zie: Zie tabel onder: nomru.
2) bnw. enigste. A wan sani san mi wani taigi yu ... Het enige dat ik wil zeggen is ...
3) bw, bnw. hetzelfde, dezelfde. Wan tyotyofowru no e kon moro bigi. A e tan wan. Een tyotyovogeltje wordt nooit veel groter. Hij blijft hetzelfde. Mi pikin nanga mi sisa e friyari wan dei. Mijn dochter en mijn zus zijn jarig op dezelfde dag. syn: sèm; srefi.
4) voorz. ongeveer. A: O lati a sa de? B: Un kan de wan neigi yuru. A: Hoe laat kan het zijn? B: Het is ongeveer negen uur.
wan2 lidw. enkelvoud onbepaald lidwoord (een). A teki wan nefi dan a koti a meti nanga en. Hij pakte een mes en sneed het vlees ermee. Zie: a2; den2; wantu.
wan3 vnw. -e(n), wordt gebruikt na een bijv.nw. Gi mi tin brede, ma no gi mi den bron wan, yèrè! Geef me tien broden, maar niet die aangebrande, hoor!
-wan achterv. Het wordt gebruikt met bijvoeglijkenaamwoorden om een persoon aan te duiden die de eigenschappen heeft van het bijvoeglijknaamwoord. b.v. breniwan 'een blinde', pôtiwan 'een arme mens'. Den bigiwan nanga den pikinwan. Groot en klein.
wán bnw. geeft nadruk. Fu a sani di mi taki, a man kisi wán atibron. Hij werd erg boos om hetgeen ik gezegd heb. Gebruik: wordt gesproken met stem verheffing en met extra nadruk.
wan dei eens, op een dag, een keer. Zie trefwoord: wan dei.
wan leisi eens, een keer. Zie trefwoord: wan leisi.
wan lo bw. heel veel, een heleboel, heel wat. Yu abi wan lo sani fanowdu fu meki fiadu. Je heb een heleboel dingen nodig om fiadu te maken. syn: furu. Zie: wantu.
wan presi ergens. Zie trefwoord: wan presi.
wan sani iets. Zie trefwoord: wan sani.
wan ten eens, op een keer. Zie trefwoord: wan ten.
wan tra een andere. Zie trefwoord: wan tra.
wan wan bw. een-voor-een, telkens een. Den sma e kon wan wan na inisei. De mensen komen een-voor-een naar binnen. syn: wan fru wan.
wana znw. houtsoort. Ocotea rubra (Lauraceae).
wanaku znw. witkopsaki, witkopaap. Pithecia pithecia (Cebidae). Zie: monki.
wani 1) ww. willen. San yu wani? Wat wil je?
2) hulp.ww. willen. Esde mi ben wani kon na yu. Gisteren wou ik bij je komen.
3) znw. wil. A pikin fu yu abi wan tranga wani! Jouw kind heeft een sterke wil! Zie: angri2.
wante Zie trefwoord: wantewante.
wantenwanten Zie trefwoord: wantewante.
wantewante bw. meteen; direkt, onmiddellijk. I mu go wantewante go miti yu papa, noso a o gwe. Je moet direkt naar je vader toe, anders gaat hij weg. syn: wantron. Zie: dyonsro; esbiten; nownow. Var.: wante; wantenwanten.
wanti vw. want. Gebruik: half leenwoord van het Nederlands want. Zie: bika. Van: NL. Etym.: want .
wantron bw. meteen, direct. Go luku efu omu abi sukru dan yu kon taigi mi wantron. Ga kijken of de chinees suiker heeft, dan kom je het me meteen zeggen. syn: wantewante.
wantron so bw. plotseling, eensklaps, opeens. Esde di un ben sidon e taki tori na wroko, wantron so driktoro kon ini a kamra. Toen we gisteren aan het werk zaten te praten, kwam plotseling de direkteur de kamer binnen.
wantu telw. onbepaalde hoeveelheidsaanduiding. Di mi go na wowoyo mi bai gruntu, kasaba nanga wantu tra sani. Toen ik naar de markt ging, kocht ik groenten, kassave en een paar andere dingen. Zie: a2; den2.
wanwan bw. enkele, enige. Sowan feestedei, dan wanwan sma nomo de na strati! Zo'n feestdag, en je ziet maar enkele mensen op straat! Morph.: redup. Zie: wantu.
waran 1) bnw. warm. Zie: faya1; kowru.
2) ww. opwarmen, verwarmen. Waran a merki gi mi. Warm de melk voor me op. Te alen e kon tranga, dan den sneki e kmopo ini den olo fu go na drei presi fu waran densrefi. Als het hard regent, dan komen de slangen uit hun holen om zich op droge plaatsen te verwarmen.
No waran! gezegde. Maak je niet druk!
teki pikin waran gezegde. verwarmen. A kowru na dorosei. Kon meki mi sidon na inisei fu teki pikin waran. Het is koud buiten. Kom laat me binnen gaan zitten om me te verwarmen.
warana znw. bastaardschildpad (zeeschildpadsoort). Lepidochelys olivacea (Cheloniidae). Zie: krape.
waranfisi znw. gerookte vis. Zie: sowt'fisi; dreifisi.
warskow 1) ww. waarschuwen. Skowtu warskow den sma fu den no rei tapu a pasi dape. De politie heeft de mensen gewaarschuwd om niet daar in die straat te rijden.
2) znw. waarschuwing. A warskow dati e teri gi ala sma. Die waarschuwing geldt voor iedereen.
warti 1) znw. waard, waarde. A moni no abi warti moro. Het geld heeft geen waarde meer.
2) bnw. waardig. Mi no warti fu kisi so wan grani. Ik ben niet waardig om zo'n eer te ontvangen.
was'baki znw. wasbak.
was'duku znw. baddoek.
was'frow znw. wasvrouw.
wasi 1) ww. wassen. Go wasi den dot'sani. Ga de vaat afwassen. Zie: krin.
2) ww. baden. Go wasi! Ga baden!
3) ww. zich (laten) wassen met kruiden. I mu tyari a boi go wasi, noso a no e go kon betre. De jongen moet een kruidenbad nemen, anders wordt hij niet beter. Zie: wiwiri-watra. Var.: wasi wan watra.
was' go gezegde. I yere fa a frow was' go gi a man? Heb je gehoord hoe de vrouw die man uitschold? syn: kosi1.
wasi ... mofo tanden poetsen. Zie trefwoord: wasi ... mofo.
wasi ... wan kofu Zie trefwoord: kofu. gezegde. een stomp geven.
wasi dede lijkbewassing (voordat ze de lijk aankleden, wassen ze het). Zie trefwoord: wasi dede.
wasi-oso znw. badhuisje, badkamer. Spelling variation: was'oso
was'krosi znw. schoon wasgoed.
was'uma znw. wasbord, wasplank (SN). A strati fu yu tron wan was'uma! Uw straat is erg ribbelig geworden (lett: is een wasbord geworden)! syn: grumagruma.
waswas'godo znw. wespennest.
waswasi znw. wesp, bij. (Vespidae, O. Hymenoptera). spec: brasyon-waswasi; sukru-waswasi; marbonsu; oni-waswasi; onifrei; kapasi-waswasi. Morph.: redup.
watra 1) znw. water. Teki pikin watra gi mi. Haal een beetje water voor me.
2) bnw. waterig, dun (b.v. honing of stroop) , slap (b.v. koffie, thee of soep). A oni watra. De honing is dun. A te watra. De thee is slap. A gruntu watra. De (klaargemaakte) groente heeft veel vocht. Gebruik: Als bijvoegelijk naamwoord kan je ook zeggen watrawatra. Morph.: redup. Var.: watrawatra.
3) znw. waterrekening. Mi e go pai watra. Ik ga mijn waterrekening betalen.
4) bnw. pasgeboren, heel jong (van kinderen). No opo a pikin so grofu. A watra ete. Til dat kind niet zo ruw op. Het is nog heel jong. Zie: watrapikin.
hari watra ww. groeien, opkomen. A pikin fu yu hari watra. A e nyan aleisi kaba. Dat kind van jou is gegroeid. Het eet al rijst. syn: gro.
hari watra ww. indrogen, uitlekken. A taya hari watra kba? Is de tajer al goed ingedroogd? Anga den krosi na dorosei. Dan te den hari watra, un kan anga den na inisei. Hang de kleren buiten op. Als ze uitgelekt zijn, kunnen jullie ze binnen ophangen.
lon watra ww. vocht afgeven. A soro no drei. A e lon watra ete. De wond is nog niet droog. Het geeft nog wondvocht af. A smoko meki mi ai lon watra. De rook heeft mijn ogen doen tranen. Te a papaya pori, dan yu e si fa a e lon watra. Als de papaja bedorven is, zie je hoe hij vocht afstoot.
sopo watra znw. zeepwater, zeepsop.
wasi wan watra gezegde. zich (laten) wassen met kruiden.
watra ... kiri gezegde. Watra e kiri mi. Ik heb dorst (lett: water doodt me).
watra-ai znw. tranen. Di den sma kon, a feti figi en watra-ai fu den no si tak' a ben e krei. Toen die mensen kwamen, heeft ze vlug de tranen van haar ogen geveegd zodat ze niet konden zien dat ze gehuild had. Spelling variation: watr'ai
watra-alata znw. water opossum. Chironectes minimus (Didelphidae). Ook bekend als watra-awari.
watra-awari znw. water opossum (de tenen van de achterpoten zijn voorzien van zwemvliezen en de oren zijn afsluitbaar). Chironectes minimus (Didelphidae). Ook bekend als watra-alata of watra-ston-awari. Zie: awari.
watrabubu znw. watergeest.
watradagu znw. otter. Er zijn twee ottersoorten in Suriname. Een is de braziliaanse reuzenotter, of bigi-watradagu, en de tweede is de zwampotter, of pikin-watradagu.
watragowtu znw. goud dat gewonnen wordt uit kreken of rivieren.
watra-ingi znw. geestsoort, watergeest.
watrakan1 znw. waterkruik.
watrakan2 znw. zuurtje in de vorm van een waterkruik.
watrakaw znw. karbouw, waterbuffel. Bubalus (Bovidae).
watrakronto znw. jonge kokosnoot met veel water erin.
watramama znw. zeemeermin; watergeest.
watraman znw. iemand die water brengt. Vooral vroeger in de drogetijd brachten de watraman water naar de stad in een watrawagi 'waterwagen'.
watramofo znw. watertanden. Fa mi si den lepi bakba dape, mi kisi watramofo. Zodra ik die rijpe bacoven daar zag, begon ik te watertanden.
watramun znw. watermeloen. Citrullus lanatus (Cucurbitaceae).
watrapeti Zie trefwoord: peti. znw. put.
watrapikin znw. pasgeboren kind (tot ongeveer zes weken oud). syn: nyunyun pikin.
watrapompu znw. waterpomp.
watrasei znw. waterkant, rivieroever. Ala sonde bakadina den sma e go teki wan koiri na watrasei. Elke zondag middag gaan de mensen een wandeling maken aan de waterkant. Zie: libakanti; syoro.
watra-sekrepatu znw. verzamelnaam voor verschillende schildpadsoorten die in zoet water leven. (Chelidae). Gebruik: Benaming die gebruikt wordt om onderscheid te maken tussen de kleinere zoetwaterschildpad en de grotere landschildpad.
watrasneki znw. verzamelnaam voor verschillende slangsoorten die in het water leven. Helicops soorten/species, Liophis soorten/species, Leimadophus typhlus, Hydrops triangularis, Pseudoeryx plicatilis, Hydrodynastes bicinctus (Colubridae).
watratodo znw. pipa, surinaamse pad. Pipa pipa (Pipadae). Ook bekend als pipatodo of swamputodo.
watrawatra Zie trefwoord: watra. bnw. waterig, dun, niet sterk.
wawan bw. alleen. Na mi wawan kon tide. Ik ben er alleen vandaag. Mi e tan mi wawan. Ik woon alleen. Na a pasi disi wawan e go na Albina. Slechts deze weg alleen gaat naar Albina. Spelling variation: w'wan
waya1 Zie trefwoord: wadya. ww. wegwaaien.
waya2 Zie trefwoord: waiwai2. znw. waaier.
we vw. inleidings partikel of uitroep. We, yere dya. Mi o taigi yu wan sani. Zeg, luister eens. Ik zal je wat zeggen. Yu o kon tamara? We, mi no sabi. Kom je morgen? Wel, ik weet het niet.
wefi znw. echtgenote, vrouw. Gebruik: Het wordt niet vaak gebruikt, maar wel als iemand onderscheid wil maken tussen een getrouwde vrouw en een bijvrouw. syn: trowfrow; cpart: masra1. Zie: frow; uma. Var.: trow-wefi.
wega znw. wedstrijd.
wegi 1) znw. weegschaal. A poti a koro ini a wegi fu si o hebi a de. Hij plaatste de kool in de weegschaal om het gewicht te bepalen.
2) znw. gewicht. A poti wan paki sukru na a wan sei fu a wegi nanga tu wegi fu wan pontu na a tra sei fu si efu a sukru doro wan kilo. Hij plaatste een pak suiker op de ene kant van de weegschaal en twee gewichten van een pond aan de andere kant om te zien of de suiker een kilo woog.
3) ww. wegen. Wegi a koro fu si omeni yu mus pai. Weeg de kool om te zien hoeveel je moet betalen.
wegi go wegi kon gezegde. Di den aksi mi fu go na Galibi, mi wegi go wegi kon bun fosi mi piki den. Toen ze me vroegen om naar Galibi te gaan, overwoog ik goed voordat ik hen antwoordde.
wei 1) znw. veld, weide. Te mi no de, dan yu mus tyari den skapu go na wei. Als ik er niet ben, moet je de schapen naar de weide brengen.
2) ww. vee naar de weide brengen, of toezicht houden op het vee. Mi aksi a boi fu wei den meti gi mi. Ik heb de jongen gevraagd om het vee voor me te weiden.
weigri ww. weigeren. Winsi fa skowtu seni papira gi driktoro, toku a weigri fu pai a butu. Hoewel de politie nota's voor de direkteur stuurde, weigerde hij toch de boete te betalen.
weisi-oso znw. weeshuis.
weisipikin znw. weeskind.
weni Zie trefwoord: wenweni. ww. losmaken door heen en weer te bewegen, wrikken.
wenkri znw. winkel.
wenkriman znw. winkelier, handelaar.
wenweni ww. losmaken door heen en weer te bewegen, wrikken. Fred teki wan nefi dan a bigin wenweni a sroto. Fred nam een mes en probeerde het slot open te wrikken. Efu yu no kan hari a bon dirèk puru ini a gron, dan yu e wenweni en te leki den rutu kon lusu. Als je de plant niet direkt uit de grond kan trekken, moet je het eerst schudden en trekken totdat de wortels losraken. Morph.: redup. Var.: weni.
weri1 ww. aantrekken, aankleden. Freida neti ala den yongusma e weri den moi krosi go na foto. Vrijdagavond trekken de jongelui hun mooiste kleren aan om naar de stad te gaan. Van: Eng. Etym.: wear .
weri2 1) bw. moe, vermoeid. Heri dei mi e wroko. Mi weri! Ik heb de hele dag gewerkt. Ik ben moe! Van: Eng. Etym.: weary .
2) ww. vermoeien. No weri yusrefi nanga a tori. Vermoei je niet met de zaak.
weri skin ww, bw. vermoeien, vermoeidheid. A wroko e weri skin. Het werk vermoeit me. A: Sanede yu e sidon so? B: Baya, na weri skin nomo. A: Waarom zit je zo? B: Ach, het is vermoeidheid. Zie: yere skin.
no kon nanga wan weri gezegde. niet verder nadenken. A fufuruman no kon nanga wan weri, a naki a man kiri. De dief dacht niet verder na, hij sloeg de man dood.
weri ... ede iemand vervelen, lastig vallen. Zie trefwoord: weri ... ede.
weri skin 1) vermoeien, afmatten.
2) vermoeidheid. Zie trefwoord: weri skin.
weri-ede 1) znw. iets dat vervelend is. A de wan wer'ede fu wakti ala dei so langa tapu wan bus. Het is vervelend om elke dag zo lang op een bus te wachten.
2) bw. hinderlijk, vermoeiend. Te Robby kon dya na wan problema. A weri-ede! Het is een probleem wanneer Robby hier komt. Hij is hinderlijk. syn: ferferi. Spelling variation: wer'ede
westsei znw. het westen.
wèt znw. wet.
naki wan wèt gezegde. een wet vaststellen. Lanti naki wan wèt tak' na so yu mus skrifi a tongo. De overheid heeft een wet vastgesteld dat de taal zo geschreven moeten worden.
wetbere-aka znw. gerimpelde bosvalk. Micrastur gilvicollis (Falconidae).
wetberekaiman znw. brilkaaiman. Caiman crocodilus (Alligatoridae). Zie: kaiman.
wet'ede-marai znw. witkop goean. Pipile cumanensis (Cracidae).
wetfisi znw. karperzalmpjes. Hyphessobrycon, Astyanax, Moenkhausia, Tetragonopterus, Poptella, Pristella, Hemigrammus soorten/species (Characidae). syn: sriba.
weti 1) bnw. wit, blank. gen: kloru1.
2) znw. cocaïne. A wenkriman dati e seri weti. De winkelier daar verkoopt cocaïne. Zie: puiri.
weti-aira znw. grison. Calictis vittata (Mustelidae).
weti-aka znw. bonte buizerd. Leucopternis albicollis (Accipitridae).
wetiman znw. blanke. syn: bakra. Spelling variation: wet'man
wetweti1 znw. haarroos. Morph.: redup.
wetweti2 znw. een lichtgekleurde zeevis die zeer gewaardeerd is als voedsel. Cynoscion steindachneri (Sciaenidae).
wi vnw. 1ste pers meervoud vnw; ook bezittelijk gebruikt. Wi e kon dalek. We komen straks. Gebruik: wij, ons. Zie: unu.
wiki1 znw. week. Wan wiki abi seibi dei. Een week heeft zeven dagen.

TABEL 6: De dagen van de week

Den dei fu a wiki De dag van de week
sonde zondag
munde maandag
tudewroko dinsdag
dridewroko woensdag
fodewroko donderdag
freida vrijdag
satra zaterdag

tra wiki bw. volgend week.
a wiki di psa gezegde. vorige week.
wiki2 1) bw. wakker. Mi ben wiki kba di den kari mi. Ik was al wakker toen ze me riepen.
2) ww. wakker worden. Tamara yu mu wiki fruku fu go na skoro. Morgenochtend moet je vroeg wakker worden om naar school te gaan.
3) ww. wakker maken, wekken. Mi mu wiki den pikin fruku fu den kan go na skoro. Ik moet de kinderen vroeg wakker maken om naar school te gaan.
win znw. wijn.
wini 1) ww. winnen. Robinhood wini a strei. Robinhood heeft de strijd gewonnen. ant: lasi.
2) ww. verslaan, overwinnen. Na a kriboi W.K., Argentinië wini ala den tra pluga. In de laatste W.K. heeft Argentinië al de andere ploegen verslagen.
3) znw. winst.
winiman znw. overwinnaar, winnaar. Mi wini a feti, so mi tron winiman. Ik heb de strijd gewonnen, dus ben ik winnaar geworden. ant: lasiman.
winsi1 1) znw. wens.
2) ww. wensen.
winsi2 Zie trefwoord: awinsi. vw. al, ook in geval.
winti1 znw. wind, lucht.
winti2 znw. bovennatuurlijk wezen, geest.
wintidansi znw. dansritueel dat plaats vindt tijdens een wintiprei.
wintiprei znw. ritueel feest waarbij men gebruikt maakt van muziekinstrumenten om de geesten en goden op te roepen.
wipi 1) ww. zwepen. Efu yu no wani yere, mi o wipi yu. Als je niet wilt horen, zal ik je zwepen. Zie: fon.
2) znw. zweep. I n'e yere? Kis' a wipi gi mi! Hoor je niet? Pak de zweep voor me!
wisi 1) znw. zwarte magie.
2) znw. iets dat bewerkt is door zwarte magie om iemand in zijn macht te krijgen of kwaad te doen; fetisj. Na wisi den tya kon poti dyaso gi yu fu yu moni ede. Men heeft om jouw geld, hier iets gezet om je kwaad te doen.
3) ww. bewiesen, vervloeken, het bedrijven van magie met kwade bedoelingen. A dede di mi omu dede, na wan sma wisi en. De dood van mijn oom is veroorzaakt door iemand die hem vervloekt heeft.
teki syen, nyan wisi gezegde. valse schaamte hebben.
wisiman znw. iemand die de zwarte magie beoefent.
wisiwasi bw.
wisrefi wederkerend.vnw. elkaar, 1ste persoon meervoud wederkerend vnw. Efu wi e tan feti so doro, wi o kiri wisrefi. Als we zo blijven vechten, zullen we elkaar uitroeien syn: unsrefi.
wiswasi bnw. laag, gemeen. Yu abi fu den wiswasi sma di e meki pikinnengre tya weti ini preisani sondro fu den pôti pikin sabi. Je hebt van die gemene mensen die kinderen drugs in speelgoed laten vervoeren zonder dat de arme kinderen het weten. Zie: sakasaka.
wiwiri 1) znw. haar (van een mens of dier). Mi e kan mi wiwiri mamanten yuru fosi mi e go na doro. Ik kam mijn haar 's morgens voordat ik naar buiten ga. Spelling variation: w'wiri
grati wiwiri znw. sluik haar.
krusu wiwiri znw. kroeshaar. syn: tranga wiwiri.
safu wiwiri znw. haar dat niet moeilijk te kammen is. syn: kroru wiwiri.
tranga wiwiri znw. haar dat moeilijk te kammen is.
2) znw. bladeren, kruiden; ook bepaalde soorten bladgroenten. Zie: gruntu.
wiwiri-watra znw. kruidenbad.
woi Zie trefwoord: wai2. tw. uitroep voor hulp.
wolku znw. wolk.
wondru znw. wonder. Var.: wondruwroko.
wondruwroko Zie trefwoord: wondru. znw. wonder.
woron 1) znw. worm. odo: Yu no mus meki no wan sma teki yu woron bro froiti.
2) znw. rups, insectenlarve.
worondresi znw. medicijn tegen wormen, wormkuur.
wortu 1) znw. woord.
2) znw. speech, praatje, rede, toespraak. Fosi den wrokoman bigin wroko, driktoro taki wan wortu nanga den. Voordat de werknemers met het werk begonnen, hield de direkteur een praatje met hen. Zie: mofo.
3) znw. bericht. Mi no kisi no wan wortu ete. Ik heb nog geen bericht gehad. Zie: boskopu.
wortubuku znw. woordenboek.
wowoyo znw. markt, plaats waar mensen gaan kopen en verkopen. Spelling variation: w'woyo
bakawowoyo znw. terrein aan de achterkant van de centrale markt.
bigiwowoyo znw. centrale markt aan de waterkant.
edewowoyo znw. de voorkant van de centrale markt. Var.: fes'wowoyo.
mofo wowoyo znw. de voorkant van de centrale markt waar men dingen op straat verkoopt.
mofina wowoyo znw. markt op Flora (lett: armen markt).
pikin wowoyo znw. noodmarkt; markt zuid te Paramaribo.
sonde wowoyo znw. zondagse markt, meestal buiten de stad.
wrifi ww. wrijven, inwrijven, smeren. Wrifi pikinso oli gi a pikin. Wrijf het kind met een beetje olie in. syn: lobi2. Var.: frifi. Van: NL. Etym.: wrijven .
wrif'wrifi ww. meermalen over iets wrijven. Jake lobi te en m'ma e wrif'wrifi en baka te neti, te leki a fadon na sribi. Jake vindt het leuk als zijn moeder 's avonds over zijn rug wrijft totdat hij in slaap valt. Morph.: redup.
wroko 1) ww. werken. Tide wi o wroko tranga. Vandaag gaan we hard werken.
2) ww. bewerken, verwerken, werken met iets. A man disi e wroko gron. Deze man is landbouwer (lett: bewerkt zijn akker). Na Maryanborgu den e wroko tyen. Op Mariënburg verwerken ze suikerriet.
wroko ... skin gezegde. overwerken, vermoeien. Sanede meki yu e wroko yu skin so? Waarom werk je zo hard? (of: Waarom vermoei je jezelf zo?)
wroko wan sma gezegde. vloek leggen op iemand, iemand kwaad doen op magische wijze. syn: wisi.
3) znw. werk. Nownow wroko no de. Nu is er geen werk.
4) znw. werkplaats. Tide mi kon fruku na wroko. Vandaag ben ik vroeg aan het werk.
5) znw. beroep, baan. Sortu wroko yu e du? Wat is je beroep?
wroko gowtu goudwinnen. Zie trefwoord: wroko gowtu.
wrokobakru znw. iemand die verslaafd is aan zijn werk.
wrokobasi znw. werkgever.
wrokobere znw. diarree, buikloop. A pori bami di mi nyan gi mi wán wrokobere. Die bedorven bami die ik heb gegeten, heeft bij mij diarree veroorzaakt. Kerrie e wroko mi bere. Van kerrie krijg ik buikloop. ant: trangabere; syn: lus'bere. Var.: brokobere.
wrokodei znw. wettelijk vastgestelde werkdag.
wrokoman znw. werknemer, arbeider, werker. Zie: knekti; srafu; dinari; futuboi.
wrokomati znw. collega.
wrokope 1) znw. werkplaats, aan het werk. Mi no lobi te sma kon suku mi na mi wrokope. Ik houd er niet van dat men me komt opzoeken op mijn werkplaats.
2) znw. bedrijf. A wrokope fu yu e drai bun. Jouw bedrijf draait goed.
wrokosani 1) znw. gereedschap, werktuigen. Te yu wani wroko leki temreman, dan yu mus abi yu eigi wrokosani. Als je als timmerman wilt werken, moet je je eigen gereedschap hebben.
2) znw. ingrediënten, benodigdheden. Den wrokosani fu meki wan kuku na: blon, sukru, botro ... kari kon. De ingrediënten om een koek te maken zijn blom, suiker, boter, enz.
wui Zie trefwoord: wai2. tw. uitroep voor hulp.
wunwun1 znw. geroezemoes, gegons. Te yu waka psa a skoro, yu e yere a wunwun fu den skoropikin ini den klas. Als je voorbij de school gaat, hoor je het geroezemoes van de schoolkinderen in de klassen.
wunwun2 znw. houtbij. Xylocopa soorten/species (Anthoporidae, O. Hymenoptera). Morph.: redup.
wunyuwunyu znw. lawaai, geroezemoes, drukte. Te konfriyari de, mi kan yere a wunyuwunyu te na mi oso. Als er kermis is, kan ik het geroezemoes helemaal thuis horen. Morph.: redup.
Copyright © 2003